NASLOV FILMA: Čarlston za Ognjenku SCENARIO: Uroš Stojanović, Aleksandar Radivojević po priči Uroša Stojanovića; saradnici na scenariju: Batrić Nenadić, Srđan Dragojević, Stevan Koprivica REŽIJA: Uroš Stojanović ULOGE: Katarina Radivojević, Sonja Kolačarić, Stefan Kapičić, Nenad Jezdić, Olivera Katarina, Nada Šargin, Jovana Stipić, Danica Maksimović TRAJANJE: 95’ ZEMLJA: Srbija GODINA: 2008.
Film „Čarlston za Ognjenku“ u režiji Uroša Stojanovića premijerno je prikazan 2008. godine i jedini je celovečernji igrani film u opusu ovog mladog i iznenadno preminulog reditelja. Godine kada je premijerno prikazan, „Čarlston za Ognjenku“ bio je najgledaniji film u bioskopima sa preko 150 hiljada gledalaca, a na filmu su radili i mnogi značajni saradnici iz inostranstva. Ovo ostvarenje prikazano je na mnogim festivalima, a nagrađeno je, između ostalog i na 24. izdanju Međunarodnog filmskog festivala u Varšavi gde je prikazano u specijalnoj takmičarskoj selekciji Slobodni duh (Free Spirit).
Autorke Filmoskopije Katarina Koljević, Ivona Đurić i Mina Stanikić analiziraju različite aspekte ovog ostvarenja pokušavajući da odrede kontekst kako samog narativa, tako i filma u okvirima domaće kinematografije.
HRABRI ISKORAK U NEPOZNATO
O čemu govori film „Čarlston za Ognjenku“?
KATARINA KOLJEVIĆ: Film govori o dve sestre, Ognjenki i Maloj Boginji i njihovom pohodu da dovedu muškarca u zabačeno selo gde žive, pri čemu se obe zaljubljuju. Film govori o jarko stilizovanom svetu žena, posesivnosti, ali i osećanju usamljenosti i odanosti kroz odnos dve sestre. Metaforički, autor nam govori nešto o društvu koje oblikuju muškarci i ratovi, kao i posledicama koje ono ostavlja na žene, njihove živote i međusobne odnose.
MINA STANIKIĆ: Suštinski „Čarlston za Ognjenku“ govori o društvenom funkcionisanju ljudi, u ovom slučaju žena, u jednoj preuveličanoj, ekstremnoj situaciji. Uopšteno „Čarlston za Ognjenku“ govori, sa jedne strane, o sposobnosti ženskog kolektiva da funkcionalno bude sam sebi dovoljan, i sa druge strane, o emotivnoj zavisnosti žene o muškarcu. Naposletku, „Čarlston za Ognjenku“ govori i o ljubavi.
IVONA ĐURIĆ: Film govori o statusu žene na balkanskom području nakon ratnih razaranja, ali i društvenoj poziciji u savremenom svetu. Odnosno, rastrzanosti između klasičnog ženskog domena koji se vezuje za dom, emotivno, intuitivno, i sa druge strane, o nužnosti za emancipacijom i preuzimanjem aktivnog „muškog“ principa.
Kako biste u jednoj rečenici opisali ovo ostvarenje u celini?
IVONA: Priča protkana crnim humorom i inspirisana drevnim paganskim mađijama prati dve žene u njihovoj potrazi za ljubavlju.
MINA: Epsko-fantastična, seksualno frustrirana dramedija.
KATARINA: Magijska slika ženske emotivnosti naspram surovosti sveta.
Šta je karakteristično za ovo ostvarenje kada je u pitanju scenario?
IVONA: Čitav film prožet je dozom ironije, a kroz postavku glavnih junakinja kao profesionalnih narikača sam proces žaljenja doveden je do karikature. Radnju motiviše ženska potraga za muškarcem, međutim maskulinitet je u ovom filmu degradiran. Muškarci iz Prokopa i okolnih sela predstavljeni su kao nejaki, smešni i impotentni, a glavni muški akteri Arsa (Stefan Kapičić) i Dragoljub (Nenad Jezdić) ne poseduju dublju karakterizaciju i isključivo su u funkciji ostvarenja ženskih motiva. Takođe, u filmu je dominantna inverzija rodnih uloga. Žene sa puškama štite preostale muškarce i bore se za njihovu ljubav i naklonost, čime se ironijski destabilizuju tradicionalno shvaćeni identiteti. Na kraju dolazi do promene inicijalnog stanja, Mala Boginja kao jedina žena koja je u filmu imala seksualni odnos sa muškarcem umire u „minogradu“, dok Ognjenka odlazi u Beograd i dobija priliku da se upozna sa tekovinama savremene civilizacije.
KATARINA: U pogledu scenarija najupečatljiviji je stil koji delimično odgovara onome što se u književnosti naziva magijskim realizmom. Sem toga, za ovaj film je u scenarističkom smislu karakteristično poigravanje sa formom bajke ili narodnog predanja pa tako i sa folklornom atmosferom sa povremeno humorističkim akcentima i prisustvom naratora.
MINA: Scenaristički je specifična ženska anarhija smeštena u srpske zabiti tridesetih godina prošlog veka, u kojoj je žena i sudija i žrtva, u kojoj se brišu čvrsto ustoličene podele na „muško“ i „žensko“, u kojoj kao da patrijarhat biva pregažen ženskom moći, dok je, sa druge strane, on sveprisutan u shvatanju da žena koja „nije milovana“ umire kao „baba devojka“, što predstavlja najveći životni poraz.
Šta je karakteristično za ovo ostvarenje kada je u pitanju režija?
KATARINA: Kada se radi o režiji reč je o novom i jedinstvenom rediteljskom potpisu pokojnog Uroša Stojanovića. Ovde je reč o rediteljskom stilu koji je jedinstven u našoj kinematografiji i koji je značenjski dubok koliko je i dosledno stilizovan i uzbudljiv. On sprovodi karakterističan hipnotišući filmski ritam podređen njegovom stilu i donosi upečatljiva glumačka dostignuća u kojima već ostvarene glumce prepoznatljivog stila uspešno izvodi izvan njihovog uobičajenog izraza.
MINA: „Čarlston za Ognjenku“ obiluje rediteljskom prenaglašenošću, koja se, pak, uklapa u žanrovski karakter filma. Od scena naricanja, kao profesionalne delatnosti protagonistkinja, preko njihove „transformacije“ u dame i slow-motion prilaska muškarcima kao u kakvom akcionom filmu, do strastvenog i istovremeno nepotrebno kitnjastog izuvijanja i njihanja tela Katarine Radivojević u sceni seksa.
IVONA: U svom rediteljskom izrazu Uroš Stojanović služi se stilizacijom i specijalnim efektima. Film odlikuju dinamičan tempo, masovne scene, fotografija izraženog kolorita i prenaglašena gluma. Zbog ove intenzivnosti u svakom pogledu, često je na granici da izazove neprijatnost. Takođe, insistirajući na kontrastima, autor spaja savremenu tekovinu i tradiciju, selo i grad, folklorne motive sa naših prostora i žanrovske konvencije vesterna.
Kom žanru pripada film „Čarlson za Ognjenku“?
IVONA: Ovaj film je teško svrstati u žanrovski obrazac. Prvenstveno sadrži elemente fantastike, ali i melodrame i komedije. Reditelj se poigrava sa žanrovskim konvencijama, pa u nekim scenama film vizuelno podseća na vestern.
MINA: Žanrovsko određenje „Čarlstona za Ognjenku“ jedna je od najizazovnijih karakteristika filma. Naime, vizuelni identitet filma, uz specijalne i vizuelne efekte, scenografiju (Veljko Despotović), čestu distorziju lica i protagonista i statista u krupnom planu, podseća na filmove Žan Pjera Ženoa. U tom smislu, radi se o bajci za odrasle sa elementima horora (veštica, kletva, utvare). Međutim, kao i kod Ženoa negativci, ali i protagonisti sa sobom nose komični prizvuk, koji je jezički i glumački pojačan – primera radi, korišćenjem izraza poput „baba-devojka“ ili često juvenilnim izrazom Sonje Kolačarić. Kada je u pitanju tema filma, on bi se mogao okarakterisati čak i kao istorijska drama, premda su dimenzije pogibije srpskih muškaraca u Prvom svetskom ratu, kao i dalje implikacije ove pojave, znatno preuveličane. Naposletku, kada se u obzir uzme manir obrade ove teme, „Čarlston za Ognjenku“ postaje komedija.
KATARINA: „Čarlston za Ognjenku“ je žanrovski, ali i stilski složen film. Stoga ga možemo definisati kao melodramski avanturistički film u pogledu žanra, iako nosi snažan magijski realizam kao i dozu groteske u pogledu stila i forme.
Kakve junakinje na platno donose Sonja Kolačarić i Katarina Radivojević i kako biste definisali njihov glumački izraz?
KATARINA: Likovi koji su, pre svega, stilizovani, u skladu sa čitavim filmom. Uzevši prvo to u obzir, reč je o hrabrim i nekonvencionalnim likovima koji su efektni i obogaćeni humorom koliko i dramski snažnim crtama. One donose tragičke junakinje oslobođene okvira realizma. Njihov glumački izraz je snažno stilizovan i ekspresivan, ali ga to ne čini manje emotivnim.
MINA: Likovi Ognjenke (Kolačarić) i Male Boginje (Radivojević) dovoljno se razlikuju da u dinamici njihovog odnosa izazovu napetost, a opet nisu dijametralno suprotstavljeni. Ognjenka, iako samo godinu dana starija, nosi teret odgovornosti starije sestre – pribranija je, smirenija i obazrivija. Kolačarić u svom izrazu poteže za detinjim elementima, poput durenja i piskavog glasa, što Ognjenku, iako stariju čini krhkom i daje opravdanja zaštitničkom stavu Male Boginje, mlade, usijane glave. Radivojević je smela i neustrašiva, ne preza da svoje fizičke atribute iskoristi u građenju lika strastvene Male Boginje. U tom smislu nije slučajan baba-Boginjin odabir haljina za svoje unuke: za Ognjenku otmena, zatvorena crna haljina, za Malu Boginju otvorena crvena, sa dubokim „V“ izrezom.
IVONA: Mala Boginja (Radivojević) je srčana, intenzivna, drska i nagla, dok je Ognjenka (Kolačarić) njena suprotnost, zbunjena, tiha i nerazgovetna. Njihov glumački izraz se uveliko zasniva na gegovima i britkim dijalozima, ali pregršt emocija se čita i iz njihovih pogleda i izraza lica. Svojom izvedbom su svakako srpskoj kinematografiji donele autentične i jake ženske karaktere.
Zbog čega je ovo ostvarenje karakteristično u okviru domaće kinematografije?
KATARINA: „Čarlston za Ognjenku“ karakterizuje narativ koji duboko odstupa od realizma, poigravajući se i često parodirajući neke delove folklora. Ovo je stilski jedinstven film za srpsku kinematografiju zbog hrabrog i uglavnom uspelog rušenja ustaljene forme i stila. Unutar stilske jedinstvenosti u okvirima srpske kinematografije radi se i o jednom od retkih ostvarenja u kojem su glavne uloge poverene ženama.
IVONA: U domaćem igranom filmu fantastika ima status izuzetka, dok je sa druge strane srpsko mitološko nasleđe izuzetno bogato. Upravo ovo pozivanje na kulturno nasleđe u okviru fantastičnog žanra, uz korišćenja svih pogodnosti tehnološkog napretka, jeste ono po čemu se izdvaja ovo ostvarenje.
MINA: Žanrovska obrada istorijske ili socijalne teme, makar ona bila nadograđena, vrlo je retka u našoj kinematografiji, a čini se da je „Čarlston za Ognjenku“ bar na prvu jedino upamćeno domaće žanrovsko ostvarenje 21. veka. Ukoliko bismo se potrudili, mogli bismo izdvojiti još nekoliko naslova koji su protutnjali regionom („Na Mlečnom putu“ bi mogao biti shvaćen kao svojevrsni domaći žanrovski hit), ili onih koji su javno prošli gotovo nezapaženo, dok će ih se filmska zajednica i setiti (poput „Mamule“ ili „O bubicama i herojima“), međutim, subjektivno gledano ili ne, „Čarlston za Ognjenku“ ostavio je značajno veći legat i pečat u domaćoj kinematografiji, kao hrabri iskorak naših krajeva u neistraženu teritoriju.
Šta su jače a šta slabije tačke ovog ostvarenja?
IVONA: Film samom svojom tematikom obrađenom na autentičan način pomera određene granice. Glavni i sporedni ženski likovi odišu živošću i ubedljivošću, a scenografski, kostimografski (Ksenija Terzović) i vizuelni aspekt (Dušan Ivanović) je za svaku pohvalu. Međutim, ne tako uverljiva dramaturgija lišila je film snage koju bi potencijalno mogao da ima.
MINA: Iz perspektive 2021. godine gledati „Čarlston za Ognjenku“ je bilo veoma osvežavajuće, a razlozi tome su mnogi. Jedan od banalnijih je glumačka podela koja nije karakteristična za današnje filmove, uz recimo, Jovanu Stipić, Danicu Maksimović, Stefana Kapičića, pa i Katarinu Radivojević, lica koja se u skorijim domaćim filmovima retko viđaju. Žanrovski iskorak svakako spada u osveženja, međutim, vizuelni identitet filma odaje eru 2000-ih, drugim rečima, iako uverljivi, efekti u filmu deluju zastareli, a scenografija pozorišna, iako bi to mogla biti i svesna odluka. Ovim ne mislim da film „nije dobro ostario“, naprotiv, koliko ga „egzotičnog“ pamtim kao petnaestogodišnja devojčica, toliko ga egzotičnog gledam i danas, no, uz napredak tehnologije, „zub vremena“ se oseti.
KATARINA: U jače tačke ovog filma mora se ubrojati rediteljsko umeće u doslednom sprovođenju stilizacije na nivou scenarija, glumačke igre, pa i celokupne estetike i fotografije. Među nedostatke mora se uvrstiti određena simplifikacija ženskih likova i njihovih motiva, i povremeno meandriranje u pogledu ritma filma, kao i neujednačena glumačka upečatljivost kada je reč o nekim ulogama.
Da li postoji nešto što možemo da naučimo analizirajući ovo ostvarenje u celini?
IVONA: Autor se na ekscentričan način bavi suptilnim ženskim emocijama kao i položajem žena u okviru sistema, a uložena sredstva i upotreba specijalnih efekata omogućili su nastanak ovog još uvek jedinstvenog ostvarenja u domaćoj kinematografiji. Na kraju bih rekla da se rizik u svakom smisli isplatio.
MINA: Kada je premijerno prikazan „Čarlston za Ognjenku“, pre dvanaest godina, nisam imala razvijenu naviku gledanja uvodnih ili odjavnih špica. Sada, 2021. godine kada ponovo gledam ovo ostvarenje dva imena iznenadila su me do nivoa neverice – na početku filma pisalo je „Lik Beson predstavlja“, a na kraju je kao kompozitor potpisan Šigeru Umebajaši. Prema nekim navodima, saznala sam da je Lik Beson u film „uskočio“ finansijski, i to naknadno kao spasonosni producent, dok je rad sa kompozitorom Umebajašijem, između ostalog i čuvene teme iz „Raspoloženi za ljubav“, ugovoren jednostavnim pozivom putem mejla. Naravoučenije, gde ima truda ima i načina, a „Čarlston za Ognjenku“ ostaje kao primer da je i u Srbiji skupi, žanrovski film moguće ne samo snimiti (iako uz zapreke, prepreke, uspone i padove), već sa njim i ući u kinematografsku istoriju.
KATARINA: Gledajući ovaj rad Uroša Stojanovića možemo zaključiti da duboka stilizacija u pogledu narativa i režije, kada je dosledno sprovedena i pametno protkana elementima folklora, biva efektniji poligon za metaforičku analizu i kritiku društva od realizma.
