Kritika filma Trag divljači
NASLOV: Trag divljači
REDITELJ: Nenad Pavlović
SCENARIO: Nenad Pavlović, Đorđe Milosavljević, Dimitrije Vojnov
ZEMLJA: Srbija
GODINA: 2022
TRAJANJE: 105′
Raznorodni medijski tekstovi koji nastaju proteklih godina svedoče o pobuđenom interesovanju za jednu dugo nepostojeću temu u domaćoj kinematografiji – istoriju tajnih, bezbednosnih, odnosno obaveštajnih službi na ovim prostorima. Među retka dela koja obrađuju ovu temu spadaju svakako Otpisani (Aleksandar Đorđević, 1974), zatim i SB zatvara krug (Momir Stamenković, 1974), da bi se osamdesetih godina pojavio niz naslova okrenutih narativima o razbijanju Jugoslavije: Opasni trag Mikija Stamenkovića (1984), Brisani prostor Dušana Anđića (1985), Lovac protiv topa Sime Mrmaka (1986) i Mesto susreta Beograd Slavoljuba Stefanovića-Ravasija (1987). Dati niz se nastavlja i devedesetih godina filmom Balkanska pravila Darka Bajića. Još od početka emitovanja serije Državni službenik, nametnulo se u javnosti uverenje da je na neki način istorija tajnih službi, makar u jugoslovenskim i post-jugoslovenskim prostornim i vremenskim okvirima, ujedno i porodična istorija Balkana[1]. U datom maniru, film Trag divljači Nenada Pavlovića spaja porodičnu dramu sa elementima političkog i špijunskog trilera, zasnovanog na tarantinovskoj estetici, punom popkulturalnih klišea, žargonskih referenci i neonoir-ovskog pastiširanja.
Film se zasniva na motivima proznih dela Živojina Pavlovića, a priča je smeštena u sedemdesete godine XX veka, u SFRJ. Glavni junak je novinar–idealista, čovek „ambicioznog imena“, nošen žarom priče. Uz nagovor urednika i saradnika iz službe (Dragan Bjelogrlić), Jugoslav (Radivoje Bukvić) odlučuje da prihvati naizgled bezazleni zadatak istraživanja slučaja samoubistva jednog profesora iz Vranovaca u nadi da će ga odvesti do priče o sinu jednog od značajnih agenta Službe. Siva eminencija sa druge strane sprektra je Blagoje Jotić (Miki Manojlović), agent službe i otac šezdesetosmaša Aljoše čiji trag dovodi policiju do leša agenta Babića, Blagojevog prijatelja iz detinjstva i sadašnjeg zeta. Otkrivanje mrtvog tela inicira dalji zaplet priče tokom koje pratimo Jugoslava kako sledi tragove na putu, koji ga vode u mrežu obračuna i aktualnih desetkovanja unutar službe, kao i ka aferi sa „veselom“ udovicom, doktorkom Babić.
Dok zaplet filma najavljuje uzbudljiv špijunski triler, radnja i stilizacija odvlače narativ od jasnog žanrovskog opredeljenja, oslanjajući se na elemente nostalgije, stripovsku estetiku, kao i povremene etnografske zapise, ostavljajući upečatljiv utisak nečeg vrlo finčerovskog (pri čemu evokacija epohe i na vizuelnom planu nosi analogiju sa filmom Zodijak). Većim delom filma preovladavaju noćni snimci ili pak prizori iz enterijera, prigušenog osvetljenja prošaranog neonskim bojama, jarkim kontrastima svetla i senke i čestim promenama rakursa, koji su jukstaponirani sa slikama prirode koja se otkriva kao velika klanica. U sveopštem maniru mode retro, Trag divljači nastoji da spoji sećanje na epohu kroz dve dominantne slike – onu koja svoju analogiju pronalazi u Holivudu i drugu koja u istom maniru reinterpretira estetiku novog jugoslovenskog filma onog vremena.
Neosporan adut filma jeste postavka, koja redom okuplja neka od najzvučnijih, ali najtalentovanijih imena sa malih i velikih ekrana. Epizodna uloga Dragana Bjelogrlića podseća na njegovu interpretaciju Ratka Draževića u Tucakovićevom filmu Doktor Rej i đavoli, koji je i sam važio za ozloglašenog predstavnika službe, te otud i izvesna tematska podudarnost. Uigrani dvojac popularne serije Besa, Bukvić i Timotijević, po holivudskom receptu, svoja izvođenja zasnivaju na vrlo ilustrativnim fizičkim transformacijama. Opšta ikonografija, kao i suptilno naglašena gluma istovremeno predstavljaju parodiju žanra i njegovu reminiscenciju, pa se tako lik koji tumači Nada Šargin služi jednim postmodernim modelom femme fatale, ispod čije perfidije se krije zlostavljana žena (Iščezla/Gone Girl Dejvida Finčera, Spokoj/Serenity Stivena Najta).
Osnovna pripovedna linija je ispresecama crno-belim scenama lapota, za koje tokom filma shvatamo da su odblesci Blagojevih sećanja, strahova, snova ili zamišljanja. Film i počinje antropološkom definicijom ovog termina, koji označava vrlo zastareo obred eliminisanja onih neupotrebljivih u društvu. Motiv lapota služi kao supstitut onoga što se u uvodnom zapisu i navodi kao značenje pojma – čin oceubistva. U prenesenom značenju, Trag divljači i pripoveda slučaj lapota, transgresiran u poznosocijalistički kontekst. U frojdovskom smislu, Blagoje je personifikacija države, konstutivni deo druge Jugoslavije, pripadnik sistema koji se počinje eliminisati neposredno pred Titovu smrt. Sledstveno tome, motiv oceubistva, prisutan je doslovno i figurativno – kroz svedočanstvo o faktičkoj i političkoj deci Blagoja Jotića koja ga navode na čin samoubistva, dok sa druge figura mrtvog oca funkcioniše i kao supstitut za Jugoslaviju kojoj njena deca mese pogaču za lapot.
Film predstavlja i dve generacije revolucionara – onih iz vremena okupacije i onih iz ’68, pokazujući da revolucije takođe imaju svoj svoj životni ciklus i trajanje, da ne jede samo revolucija svoju decu, već i ona nju, potvrđujući psihoanalitičku premisu o sinovima koji, ustajući protiv svojih očeva, zauzimaju njihove odveć „mrtve“ pozicije.
Kontekst priče, smešten u sedamdesete godine, asocira i na kratki film koji takođe nastaje tih godina – Lapot Gorana Paskaljevića, a umetnuti crno-beli inserti obreda funkcionišu kao direktna referenca iliti parafraza istog. Što se Pavlovićeve proze tiče, ona se čini vidljiva samo u tragovima, kroz izraženu erotiku, povremenu vulgarizaciju i stalno prisustvo motiva raspadanja, bolesti i smrti, vizuelno izražene kroz slike krvi, klanja, starosti, nemoći, rasutih utroba i raznetih mozgova. Ipak, radije nego u stilu Pavlovićevog nepatvorenog realizma (i onog njemu osobenog „materijalizma“), u ovom filmu su oni fetišizovani na način svojstven komercijalnim ostvarenjima koja oprezno ostavljaju trag autorstva.
U završnim sekvencama, Miloje savetuje Jugoslava da promeni ime, budući da ni Jugoslavija neće još dugo. Eksplicitno direktan ton potonjih fraza, nedvosmisleno pozicionira narativ filma između jugonostalgičnog i jugoskeptičnog, naglašavajući potrebu za revizijom istorije medijskim zapisom sećanja na još uvek zaključanu fioku jugoslovenske istorije u kojoj se kriju memoari agenata službe, koji su zapravo, kao što već znamo iz filmske fikcije, priče iz života drugih.
(Naslovna fotografija: prizor iz filma Trag divljači.)
[1] Nešto više o tome videti u: Vojnov, Dimitrije. 2019. „Kako je Služba postala Agencija – kratka televizijska istorija srpskih tajnih agenata“, Blic.
