NASLOV FILMA: Linija života SCENARIO: Kosta Peševski, Tamara Ćirić, Darko Bajić REDITELJ: Darko Bajić TRAJANJE: 95’ ZEMLJA: Srbija GODINA: 2019.
Dokumentarni film koji je otvorio prošlogodišnji BELDOCS, Linija života, u režiji Darka Bajića svoju je televizijsku premijeru imao 5. maja, na godišnjicu oslobođenja logora Mauthauzen. Film govori o životu i radu jednog od najznačajnijih jugoslovenskih slikara, koji se smatra jednim od rodonačelnika apstraktnog slikarstva na ovim prostorima – Milošu Bajiću, koji je kao mladić bio zarobljenik upravo ovog ozloglašenog nacističkog logora.
Baziran na Bajićevoj knjizi Mauthauzen 106621, njegovim pismima i svedočanstvima savremenika, vizuelno tkanje filma čine dokumentarni snimci i fotografije Mauthauzena i Beograda nakon kraja Drugog svetskog rata, snimci iz Bajićevog života, te njegove slike i crteži, često naglašavajući procese nastanka pojedinačnih slika. Preko ove osnove, prepliću se dva pripovedača vrlo sličnog glasa. Narator, naime, uglavnom pristupa s pozicije samog Miloša Bajića (Lazar Ristovski), da bi se, s vremena na vreme, ova linija nekakve zamišljene introspekcije prekidala i naraciju bi preuzimao Darko Bajić, dajući pogled sa strane na očev život i rad.
Osim što prikazuje neumitnu isprepletanost života i umetnosti, Linija života sagledava i život i umetnost u jugoslovenskom kontekstu XX veka, ali ne u već poznatom ključu koji je previše sklon jednoj strani, čuvenoj „jugonostalgiji”, ili pak demonizaciji čitavog poretka i sveta. Nižući drugačije događaje, od hrabrosti partizana do ispitivanja OZNE, od osećaja da povratnici iz logora nisu dobrodošli u Jugoslaviju, do početka apstraktnog slikarsta u Jugoslaviji. Dok se ređaju dokumentarni snimci obnove Beograda i poletnog rada, naracija govori o samom povratku Miloša Bajića, i o tome da ih ne samo niko nije sačekao, već da ih je voz ostavio negde na periferiji Batajnice. OZNA mu je ubrzo došla u posetu, da bi ga, kao okupacijska vlast nekada, ispitivali o tome kako je pobegao od Četnika i preživeo Mauthauzen. S druge strane, kako se nižu slike kojim je Miloš Bajić uveo apstraktno slikarstvo na jugoslovenske prostore, tako se naracija raspleće oko jedne žive umetničke sredine koja ima sluha za drugost.
Kao što sagledava domaći kontekst, tako Linija života značajno preispituje i vizuru zapadnoevropskog, a konkretno nemačkog konteksta. Pozvan da, nakon oko dvadeset godina, svedoči na suđenju lager komandanta Antona Ganca, Bajić putuje u Nemačku sa brojnim gastarbajterima. S jedne strane, podvlači se činjenica da je veliki broj visokih SS oficira, među kojima i lager komandanata, jednostavno asimilovan u nemačko, odnosno austrijsko društvo i da su narednih dvadeset godina živeli miran građanski život. Takođe, Darko Bajić koristi arhivske snimke neke nemačke železničke stanice, i, nakon komentara naratora da su Miloša Bajića vodili u Nemačku da radi prinudno, a da danas ljudi idu da rade dobrovoljno – verovatno za iste te firme – za novac, čuje se kako radnike pozivaju sa razglasa po broju radnog ugovora – baš kao i zatvorenike. Upravo, takvih je rediteljskih postupaka još nekoliko, najpre kada je reč o prikazivanju dana u logoru. Darko Bajić, tako, često skreće s glavne narativne odrednice – očevog života, da bi dao uvid u širi društveni kontekst, a to preplitanje daje filmu specifičan tempo i intenzitet.
Naime, smenjujući prikaz šireg konteksta sa razmišljanjima o umetnosti ili i bukvalnom prikazivanju slika Miloša Bajića, Darko Bajić izbegava dve vrlo česte zamke ovakvih filmova. Prvo, Linija života nije film o vrlo neprijatnim istinitim događajima koji su pratili život u logoru, ne podvlači mučeništvo ili junaštvo, već više to kako je jedan čovek crtajući, beležeći, preživeo čak i ono najgore. Sagovornici, Bajićevi prijatelji koji su s njim takođe bili u logoru, sada već vrlo stari, takođe ne govore o tome s prizvukom mučeništva, već više anegdotski. S druge strane, zato što balansira odnose između društvenog konteksta, političkih prilika, života i umetnosti, Linija života nije jednostavni biografsko-edukativni film ili film koji bi lamentirao o umetnosti; naprotiv. Sagledavajući nekolike sučeljene principe koji utiču na jedan život i jedno stvaralaštvo — društvene, lične, političke, ovaj film pokušava da dâ sveobuhvatnu sliku pozicije čoveka i umetnika u Jugoslaviji druge polovine XX veka, ali i ukazuje na neumitnu povezanost životnih i društvenih prilika na stvaranje jednog umetničkog dela.
