NASLOV: Branka REŽIJA: Ákos K. Kovács SCENARIO: Ákos K. Kovács, TamásOláh ULOGE: Dina Mušanović, Dorottya Antóci, Nenad Pećinar, Natália Vicei ZEMLJA: Mađarska TRAJANJE: 20’ GODINA: 2021.
U okviru međunarodnog programa nedavno završenog 19. Filmskog fronta u Novom Sadu prikazano je i jedno ostvarenje lokalne i regionalne tematike koje pruža pogled iznutra na temu koja je ređe kinematografski obrađivana, ali takođe na određen način vrlo prisutna proteklih godina. U pitanju je delo mađarske produkcije, mladog mađarskog reditelja Akoša Kovača (Ákos K. Kovács), rođenog u Senti (Jugoslavija), pod naslovom „Branka“. Film je premijerno je prikazan u okviru 60. izdanja Filmskog festivala u Krakovu (Krakow Film Festival), srpsku premijeru je potom imao na 28. izdanju Festivala evropskog filma na Paliću, a dobitnik je i nekoliko nagrada publike, uključujući i onu dodeljenu na ovogodišnjem izdanju Filmskog fronta.
Branka (Dina Mušanović) je medicinska sestra, koja početkom devedesetih, dolazi iz Sarajeva da radi u bolnici, koja se, uzevši u obzir bilingvalnost u filmu (srpski i mađarski) nalazi u nekoj od vojvođanskih varoši. Znakovitost naslova filma usmerava narativ ka izgradnji unutrašnje fokalizacije glavnog lika i optiku bolničkog ambijenta, koji na prvi pogled deluje kao sablasna zaštićena zona u odnosu na tada aktuelna dešavanja sa vukovarskog fronta, koja su predočena u početnoj sceni.
Inicijalni kadrovi predstavljaju snimke ekrana koji emituje izveštaj sa fronta i glavnog doktora (Nenad Pećinar) na ginekološko-akušerskom odeljenju, u trenutku upoznavanja sa novom medicinskom sestrom Brankom (Dina Mušanović). Zaplet filma postaje jasan već tokom ultrazvuk pregleda Zorice, jedne od žena kojoj predstoji porođaj. Doktor, tokom pregleda, kom prisustvuje i Branka, izjavljuje da će porođaj zahtevati primenu carskog reza zbog komplikacija sa položajem bebe, što izaziva vidnu zabrinutost trudnice. Po Brankinom pogledu, na kom se može primetiti neverica u trenutku kad doktor izgovara dijagnozu, naslućuje se da nešto nije sasvim u redu. U razgovoru sa koleginicom (Milica Stefanović), Branka pokušava da sazna da li je moguće da je doktor pogrešio. Suočena sa nerazumevanjem, ona objašnjava da je ultrazvuk pokazao da je sa bebom sve u redu, ali Brankina konstatacija biva podrugljivo odbačena. Potom, Branka prisustvuje porođaju druge pacijentkinje (Antóci Dorottya) i po obavljenom zahvatu ona svedoči da je majci saopšteno da beba nije preživela, iako Branka zna da to nije istina.
Scena razgovora u kojoj Branka suočava doktora sa informacijom koju poseduje predstavlja prikaz dugotrajne društvene drame, čiju etičku okosnicu čini uzrokovanje (najvećeg) majčinskog bola, krađa života i identiteta i prinudno saučesništvo u tom zločinu. Doktorova otvorenost po pitanju toga kako „bebe idu na bolje mesto“ (što je istovremeno pleonazam za smrt), proizilazi iz uverenosti u to da nadležni organi kojima se može prijaviti i koji mogu procesuirati ovaj slučaj očito na neki način već učestvuju u njemu. Uprkos Brankinoj želji da postupi prema savesti, doktor navodi „argumente“ koji treba da ubede i prinude Branku da učestvuje u tome (uključujući i finansijski faktor). Potvrdu Brankinog prisilnog pristanka moguće je naslutiti u trenutku kada ona traži najpre odbijenu cigaretu.
Filmska drama tretira moralnu dilemu koja proishodi iz Brankinog rascepa između sopstvene savesti, potrebe da zaštiti i pomogne porodicu i usamljenosti u bolničkom ambijentu, gde joj je jedini prijatelj spomenuta pacijentkinja koju je prisiljena da izda.
Tretiranje teme koja predstavlja jednu od senki socijalističkog režima, čiji koreni se datuju u period šezdesetih godina, smešteno je u kontekst jugoslovenskih ratova. Oslikavanje konteksta dodatno usložnjava dramu, s obzirom na to da ratna dešavanja predstavljaju idealan paravan za prikrivanje krupnog sistemskog prekršaja. Branka nije u mogućnosti da se posavetuje ni sa sopstvenom majkom, koja se očito nalazi u opkoljenom Sarajevu, dok mlada devojka pred porođajem, čiji partner je na frontu, predstavlja takođe idealnu metu, bez ikoga da je zaštiti.
Preovlađujuća atmosfera kombinuje sterilnost belo-sivo-plavičastih tonova (Levente Tóth) bolničkog prostora i izvesnu jezu koja proizlazi iz tišine u tom prostoru, koja je pojmovno kontrastirana naznakom događaja u ratnim područjima raspadajuće države. Filmom dominiraju krupni planovi, naročito u scenama koje predstavljaju interakciju dvoje glavnih junaka, naglašavajući njihov psihološki profil i afektivna stanja. U tom smislu, lik doktora predstavlja izvanrednu izvedbu oholog karaktera čija smirenost proizilazi iz nedostatka savesti i svesnog kršenja profesionalne etike. Brankin lik predstavlja jednostavnu, čestitu i očito obrazovanu devojku, srnećeg pogleda čiji osećaj odgovornosti pobeđuju njen strah i radikalno rešenje u naizgled bezizlaznoj situaciji. U kontekstu glume, potrebno je istaći i sporednu ulogu Milice Stefanović čija dobro odmerena i precizna interpretacija ostavlja utisak približno upečatljiv likovima glavnih junaka.
Ovaj film se nalazi u korelaciji, i pruža drugačiju prespektivu na istu temu koju tretira skorašnji film Miroslava Terzića „Šavovi“ (2019) rađen po istinitoj priči Drinke Radonjić. Oba ostvarenja su igrani filmovi, zasnovani na dokumentarnoj tematici, pri čemu Terzićev dugometražni pruža ličnu perspektivu uskraćene majke, dok Kovačevo kratkometražno ostvarenje oslikava individualnu ulogu običnih ljudi, onih malih šrafova u mehanizmu proizvodnje otvorenih šavova na telima i dušama žena čija su deca prevarom oduzeta, kao i u sistemu koji je formalno predviđen da zaštiti svoje članove. Oba filma oslikavaju pomućeno stanje kolektivne svesti i institucija, na pripovednom nivou artikulišući, pre svega, informativnu funkciju filmova sa datom tematikom, usmerenu na pokretanje društvenog dijaloga. Komparacija ova dva filma koja nastaju sukcesivno, pri čemu prvi prikazuje post-traumatsko stanje, a prvi njene uzroke, svedoči o nekoliko bitnih diskurzivnih aspekata – formiranje uslova za istorijsko sagledavanje jednog društvenog procesa, kao i potrebu za multiperspektivnim sagledavanjem unutrašnje pozicije onih koji su u tome učestvovali i onih koji su trpeli posledice.
Simbolično, smeštanje filma „Branka“ u kontekst međunarodnog programa, ne proizilazi samo iz produkcionog konteksta (budući da Mađarska podjednako može da se tretira kao deo regiona –svakako u odnosu na Srbiju, iako je u festivalskom programu region jasno određen zemljama bivše Jugoslavije), već i targetira širu refleksiju problema i upućivanje i na njegovo međunarodno ishodište onih koji su ubirali plodove lokalne korupcije i nezaraslih šavova.
