NASLOV FILMA: Komunistički raj SCENARIO: po motivima istoimene drame Aleksandra Ace Popovića REŽIJA: Miloš Stojanović ULOGE: Goran Daničić, Lazar Strugar, Rade Knežević, Zoran Ćosić, Lea Blaško, Tatjana Kecman TRAJANJE: 96’ ZEMLJA: Srbija GODINA: 2022.
„Komunistički raj“ – dugometražni igrani film Miloša Stojanovića, reditelja do sada poznatog po dokumentarnom filmu „Šaban“ (2007), svoju premijeru je imao na jubilarnom 50. izdanju FEST-a u okviru selekcije „FEST fokus“. Film je rađen po motivima istoimene manje poznate drame Aleksandra Popovića i predstavlja kritiku prevrtljivog ljudskog duha i ideološkog slepila u kriznom, ratnom stanju.
Radnja filma prati događaje i likove iz drame, daleko od centara civilizacije, grupa ljudi u predratnom i ratnom vremenu bira i menja svoje ideološke stavove ne bi li preživela, ali i napakostila onima koje ne podnosi. Reditelj postavlja filmsku sliku tako da ona odgovara naznaci iz drame – „Dešava se u glavi, u snu i na javi“, podcrtavajući nadrealistički pristup prikazivanju radnje.
Film otvara posveta Mariju Gorvisieriju, garibaldinskom kapetanu iz Grčko-Turskog rata koji je poginuo na Babinoj Glavi 1914. godine. Nakon posvete, slikom se nalazimo u prelepom prirodnom okruženju Gornjeg Lajkovca, čiji sklad i spokoj može narušiti samo ljudski usud. Nakon što se sa neba na zemlju padobranom spustio džip sa komunističkim obeležjima, spletom čudnih okolnosti džip menja mnoge vlasnike i svakome usađuje revolucionarne ideje. Pored komunističkog džipa, u prirodi se javljaju i druga, fantastična nepokretna vozila sa svojim jednako zanimljivim vozačima. Nakon nadrealističkog uvoda, naizmeničnog nizanja kontemplativnih i burno dinamičnih scena, film upada u živo blato neinspirativne inscenacije dramskog teksta. Sa uvođenjem dijaloga počinju svi problemi. Nije slučajnost to što se ovaj scenski san u sedam pojava ne spominje kada se ističu važna dela Aleksandra Popovića. Komad koji je doživeo praizvedbu u Jugoslovenskom dramskom pozorištu 1986. godine možda jeste aktuelan danas, ali njegova aktuelnost se ne može uzeti kao preduslov za uspešnost filma. Niko ne preuzima odgovornost za scenario filma, Aleksandar Popović je potpisan kao pisac, kao da se podrazumeva da scenario čini jedino tekst drame. Scene dijaloga urađene su bezbrižno, osigurane nadrealističkim okvirom u kom može da se desi bilo šta i bilo kad. Pojedine replike i kadrovi se ponavljaju, naglašavajući važnost izgovorenog teksta, ali u takvoj kakofoniji tekst na koji se usmerava toliko pažnje ostaje najmanje primetni deo filma.
Direktor fotografije Pablo Fero Živanović zajedno sa Goranom Todorićem, koji je bio zadužen za kolor korekciju, učinili su da ovaj film izgleda mnogo bolje nego što je to potrebno. Prikazi živog, uzbudljivog biljnog i životinjskog sveta otkrivaju zanimljivu prirodnjačku studiju. Kvalitet slike je do te mere dobar, da to utiče na percepciju scenske šminke i dovodi do razbijanja bilo kakve filmske iluzije. Nažalost, zvučna slika pati od tehničkih neujednačenosti, dijalozi su preglasni, kao i muzičke teme, koje same po sebi nisu nezanimljive i nekvalitetne, ali posredstvom nedosledne produkcije postaju neupotrebljive i ne uspevaju da izazovu željene emocije, što važi i za zvučne efekte. Svi ovi propusti jasno ukazju na nedovoljan ili loše investiran budžet.
Kada je reč o glumačkoj igri, jasno se vidi da je prenaglašena gluma direktan zahtev reditelja. Stojanović u najavi filma ističe: „Glumci, tumači naših likova, slikaju nas na grupnom portretu na kome svako ispušta svoj krik, lični vrisak nemoći.“ Uloga Gazda Ise neće biti ona po kojoj ćemo pamtiti nedavno preminulog Gorana Daničića, kome je to po svoj prilici bila i poslednja uloga. Nikolu Bulatovića je u ulozi doktora Rače na trenutke teško prepoznati od preteranog afektiranja u kom se čak i njegov glas, po kojem je toliko poznat, nepovratno gubi. U ovom nadmetanju za počasno mesto srpskog Nikolasa Kejdža, kada je u pitanju glumačka sloboda i preuzimanje rizika, Zoran Ćosić odnosi pobedu, kao da je jedini u celom ovom ljudskom besnilu pronašao meru ludila, te je kroz ulogu farmacajta Toše uspeo da prikaže prelaz od samoživog nemačkog simpatizera do razočaranog i osujećenog ljubavnika. Uvek prijatna pojava je svirač vojvođanskih gajdi kojeg tumači Taro Kadooka (角岡 太郎), koji u jednom trenutku svoje gajde ostavlja uzimajući dva vola koji vuku vozilo koje je u isto vreme i čamac i džip i letelica.
„Komunistički raj“ svojom pojavom aktuelizuje pitanje donošenje kritičkog suda o ovakvim i sličnim filmovima. Da li će no/low budget filmovi koji komuniciraju sa manje ili više uspešnim umetničkim idejnim predloškom, postati sve učestaliji? Postoji li u njihovom slučaju ekvivalent kritičkom sudu? Hoće li takvi filmovi ipak pronaći svoju publiku, kao što je to slučaj bio sa filmom „The Room“ Tomija Vajzoa (Tommy Wiseau, 2003)?
Na kraju, za ovaj film se ne može reći da je „dosadan“, takvi filmovi ne podležu klasičnim oznakama „dobro“ i „loše“ već je jedino merilo njihovog kvaliteta neumerenost i izobilje. Čitanje dramskog teksta jednog od najpoznatijih srpskih pisaca, slike prirode i raznih životinja, ni malo suptilne reference na umetnička dela koja se mogu naći u udžbeniku za likovno, kompjuterska animacija džipa koji padobranom pada sa neba, Japanac u plavom mundiru koji na brdu sa pogledom na zelene doline svira gajde, scenski šamar koji je direktni spoj Hong Kong akcione škole i američkih blacksploitation filmova, dvadesetak polugolih igrača sa nacističkim obeležjima koji izvode koreografiju u duploj ekspoziciji sa crno belim arhivskim snimcima nacističke vojne snage i Hitlerovih govora, time prikazujući napredovanje nacističkih snaga preko jugoslovenske teritorije, ovaj film ima sve to, i mnogo više od toga.
