NASLOV FILMA: Isti

SCENARIO I REŽIJA: Dejan Petrović

DIREKTOR FOTOGRAFIJE: Dragan Vildović

ŽANR: dokumentarni film

TRAJANJE: 16'

DRŽAVA: Srbija

PRODUKCIJA: Nezavisni filmski centar Filmart i Cinnamon Films, Filmski centar Srbije

 

Film „Isti“ našao se u selekciji IDFA (International Documentary Film Festival Amsterdam) festivala u Amsterdamu, u kategoriji kratkometražnog dokumentarnog filma, 2017. godine, iste godine kad je i film Mile Turajlić „Druga strana svega“ proglašen za najbolji. Kao film koji dokumentuje prizore iz zatvorskog života, bavi se temama jednakosti, prava i slobode u opstruirajućim društvenim sistemima koji vode gubitku identiteta, zapažen je i na mnogim drugim međunarodnim i regionalnim festivalima. Tako je, 2018, osvojio Gran Pri na festivalu Ismailija u Egiptu, kao i na 65. Martovskom festivalu u Beogradu i mnogim drugim. Ovaj dokumentarac nastao je kao koprodukcija Nezavisnog filmskog centra Filmart i Cinnamon Films – a, uz podršku Filmskog Centra Srbije. Rediteljski opus Dejana Petrovića, reditelja, scenariste i producenta, karakterišu uglavnom kratki dokumentarni i igrani filmovi (Restart, Dah, San jednog dleta), a film sa kojim je ostvario najviše uspeha, jeste film „Restart“, koji kroz portret jednog nepokretnog umetnika, slično kao i film „Isti“ tematizuje problem ličnih i opšteljudskih granica slobode, a koji je na 62. Beogradskom festivalu dokumentarnog i kratkometražnog filma osvojio nagradu za najbolji scenario. Filmski Centar Srbije podržao je i njegov novi projekat, kratki film „Na komandu“, čije će snimanje uskoro otpočeti.

Bez obzira na svoj kratki okvir, ovaj šesnaestominutni dokumentarac, prevazilazi svoju formu i uspeva da, nezavisno od nje, prikaže kompleksnost jednog opšteg i apstraktnog, univerzalnog pitanja slobode, stavljajući fokus na impresije, a ne konkretne događaje iz života zatvorenika.

Sniman iza rešetaka zatvora u Sremskoj Mitrovici, Zabeli, Nišu i KPZ – u, zatvoru za žene u Požarevcu, film ne pokazuje ono što bi, na pomen takvog prostora, htelo da se vidi, megalomansku jezivost mesta, već, kroz detalje i krupne planove ljudskih lica koji u njima žive i rade, akcentuje, ne jednu osobu, već čoveka generalno – film ne poseduje glavnog junaka i do samoga kraja, nije nam jasno ko su zatvorenici, a ko zapsoleni. Ipak, film poseduje jednu dozu subjektivne vizure; u drugom delu junaci su posmatrani sa strane, kroz prozor ćelijskih vrata, ključaonicu ili prikazivanjem monitora sigurnosne kamere. Time se i reditelj stavlja u redove istih, sugeriše da ni on, kao stvaralac, nema apsolutnu slobodu i da je u prostorima enterijera, isključivo svedok i posmatrač, dok je u eksterijerima jasna njegova kritička perspektiva. Na taj način, ostvaruje se koncept dramaturgije prostora. Stoga, zatvor je samo u svojim okvirima, platforma za metaforu ograničavanja ljudske slobode koja se sukobljava sa svim drugim motivima. Naime, prvi kadrovi prikazuju scene rada, mladić koji mesi hleb, žena koja šije, zatim scene rezbarenja i šišanja prekidaju statični kadrovi otključavanja zatvorskih vrata. Takvi motivi ljudskih zaposlenih ruku, koji svojim ujednačenim pokretima ostvaruju ritam, na mikroplanu svedoče o glavnoj ideji, koja može biti i ideološka – u tim zatvorskim prostorima čije smenjivanje nije naznačeno i koji izgledaju kao jedan ontološki prostor, u kojem se ljudi ne razlikuju i koji, kao takvi, postaju njen sastavni deo. Stoga i prostor i svi junaci predstavljaju jedan sveprožimajući lik. Paralelne scene stražarske formacije i kolone zatvorenika, prozivanje njihovih imena, najznačajnija je scena u filmu. Dok se kadrovi stražarskih glava i zatvoreničkih nogu smenjuju, prozivaju se imena od kojih se očekuje da pripadaju zatvorenicima, da bi se odmah zatim shvatilo da izvesno nadređeno lice koje se ne vidi, proziva imena stražara. Tim postupkom stražari su izjednačeni sa zatvorenicima i u takvom sistemu, od njih se ni najmanje ne razlikuju – njima takođe neko upravlja, kao što su i njihovi nadređeni, u tom lancu, žrtve nečije volje; svima je oduzeta mogućnost individualnosti. Sceni prozivke prethodi kadar šahovske table, kao analogija onome što sledi, figurice se ređaju i pomeraju kao što se zatvorenici i njihovi čuvari kreću po šahovskoj tabli, ili zatvorskom tlu, svejedno je. Česti su gornji rakursi i ptičije perspektive, posmatranje s visine, koji se mogu tumačiti dvojako: ili kao božanska vizura onog koji sve izjednačava ili kao rediteljski prikaz hijerarhije koja stvara razlike. Film je potpuno lišen dijaloga i tako neverbalan sa junacima koji su kao kakve marionetske prikaze, dokumentuje marginalizovanu stvarnost iza rešetaka – nesubjektivno, onakvom kakva ona jeste. Međutim, bez obzira na jasno potenciranje suptilnosti, motiv vrata jasan je dualistički znak (ne)slobode, a film otvara i zatvara scena sa konjem, kao paradoksom kroćenja divlje životinje koja u eskapističkoj sceni odlazi ka horizontu i takvim, humanističkim krajem, film se završava. Motiv mašine kao takve (šivaće, mašinice za šišanje, mašine za rezbarenje, varenje, et cetera) u kontrastu je sa motivima prirode koje povezuju scene u štali, koja se nalazi u nekom međuprostoru, između apsolutne slobode i apsolutne ograničenosti. Mašina je izjednačena sa čovekom, i ta beskarakternost i nepostojanje glavnog lika, svedoči o automatizovanom čoveku okovanom lancima svih društvenih sistema (kako porodičnim, tako i društveno-hijerarhijskim).

Film „Isti“ prepoznat je kao značajan dokumentarni film, ne zato što prikazuje život zatvorenika u Srbiji i njegove uslove, niti zato što, uprkos svojoj poetičnosti, daje komentar o univerzalnoj jednakosti, već zato što na autentičan način, kratkim impresijama, govori o aktuelnoj temi koja se tiče pitanja ličnog identiteta, koji sve više odumire u lancima političkih i društvenih sistema, koji mu oduzimaju pravo na njegovu osobenost. Poruka je višeznačna i ostaje pitanje: da li je dobro da smo svi isti ili se pak, u toj masi gubimo kao pojedinci, dopuštajući da nas, kao marionete, pokreću na šahovskoj tabli, u igri bez odgovarajućeg protivnika. Da li je stoga, novi film o relativnosti autoriteta „Na komandu“, svojevrsni nastavak ovog filma koji će odgovoriti na ta pitanja, kome se to i gde komanduje, od strane koga, potčinjenih ili nadređenih, ili je ta sprega ambivalencija u kojoj smo svi nečiji gospodari i kojoj kao takvoj nema kraja?