NASLOV FILMA: Strahinja Banović SCENARIO: Stefan Arsenijević, Bojan Vuletić, Nicholas Durcay REŽIJA: Stefan Arsenijević ULOGE: Ibrahim Koma, Nancy Mensah-Offei, Maxim Khalil TRAJANJE: 92' ZEMLJA: Srbija, Francuska, Luksemburg, Bugarska, Litvanija GODINA: 2021.
Stefan Arsenijević predstavlja svoj drugi dugometražni igrani film, „Strahinja Banović“, koji je svetsku premijeru imao na 55. izdanju Festivala u Karlovim Varima, gde je ovenčan Kristalnim globusom za najbolji film. Između ostalog „Strahinja Banović“ je nagrađen i za najboljeg glumca, te nagradom ekumenskog žirija, nagradom Europa Cinemas Label, i na kraju, specijalnim priznanjem za fotografiju koju potpisuje Jelena Stanković na istom festivalu. Srpska premijera održana je tokom 50. izdanja FEST-a u Beogradu (Međunarodni filmski festival).
Film prati Strahinju (Ibrahim Koma), koji živi u izbegličkom prihvatnom centru na obodu Beograda 2016. godine, dok pokušava da dobije azil u Srbiji i zaigra za lokalni fudbalski tim. Sama inicijalna postavka filma pokreće jednu od njegovih centralnih tema, a to je osećanje pripadanja ili pripadnosti, pitanje koje u vremenu migracija dobija daleko veće dimenzije. Priča o Strahinji koji je došao iz Afrike i prihvatio svoje posrbljeno ime, uokvirena je pričom o jednom Strahinji koji je od davnina deo srpskog folklora: Banović Strahinji. Glavni lik Arsenijevićevog filma sa junakom iz narodne epske pesme deli mnogo više od imena. Autor se koristi tematikom narodne pesme da opiše sudbinu svog junaka, definišući ga kao junaka u izvanfilmskom smislu te reči. U trenutku kada se za Strahinju život u Beogradu „otvara“, njegova žena Ababu (Nancy Mensah-Offei) ga preko noći napušta, odlazeći rizičnim putem prema Engleskoj sa Sirijcem Alijem (Maxim Khalil). Za razliku od narativa epske pesme pretkosovskog ciklusa, u kojoj ženu Banović Strahinje Turci otimaju, Ababu odlazi svojom voljom sa drugim čovekom. Njen suprug Strahinja kreće za njom rizikujući, svojim ilegalnim prelaskom granice sa Mađarskom i poništavanjem svog statusa aplikanta za azil, sve za šta je godinama radio.
Pojam junaka u filmu produbljen je, budući da autor preispituje njegove konstante koje mogu povezivati vreme nastanka pesme sa današnjicom, ali i razlike, koje ukazuju na to koliko je ideja junaka promenjena. Strahinja pripada delu populacije koji je za većinu društva nevidljiv. Njegovo junaštvo zato ostaje intimno i skriveno, jer svet koji ga ne prihvata ostaje uskraćen za poimanje njegove veličine. Ovakvo poigravanje sa pojmom junaka prisutno je i u samoj fotografiji u kojoj je protagonista često u centralnoj kompoziciji kadra koji je simetričan (najupečatljiviji su oni kojima film počinje i kojima se završava). Takođe, u kadrovima u kojima je glavni lik uokviren, poput onih u napuštenom dvorcu, koji suptilno plasiraju ideju da je protagonista poput naslikane figure i na taj način svojom unutrašnjom snagom udaljen od sive sadašnjosti. Ovakve kompozicije nadovezuju se na složenu strukturu prisustva epske poezije u filmu gradeći jednu vrstu intimne monumentalnosti ljudskog duha unutar glavnog junaka.
Paleta kojom se Jelena Stanković koristi izuzetno je hladna, sa valerima koji ostaju u domenu bledog, jer je i svet kroz koji se junak kreće ispran od dubine i snage emocija koje on oseća. Slika Beograda je izuzetno fragmentarna, u delićima iz kojih se može steći utisak o okolini koja gotovo nikome ništa ne obećava. Izbegavajući previše specifičnih odlika Srbije, Arsenijević uspeva da progovori o širem pojmu Evrope kao kontinenta i širem društvenom stavu prema migrantima.
Autor se odlučuje da svoj film čvrsto usidri u Srbiju putem jednog karaktera, umesto nizom situacija. Tako u ulozi taksiste koji prevozi migrante, Nebojša Dugalić predstavlja simbolički portret društva koje je materijalno poniženo i duhovno devastirano do te mere da radi egzistencije ne preza ni od čega. Lokalizacija i personifikacija koju Arsenijević ovde sprovodi jesu uspešni i efektni, i u velikoj meri uspevaju da nadomeste blagi nedostatak odnosa između Strahinje i sredine u kojoj se nalazi. Ovo, ipak, ostaje delimično nepopunjen prostor u filmu, jer između Strahinjinog prijateljskog, ali ne previše prisnog odnosa sa saigračima iz kluba, kao i gađenju prema postupcima taksista ne postoji doslednost u postupcima glavnog junaka, ali ni autora. U tom smislu glavni junak ostaje, pre svega, definisan unutar njegovog odnosa prema svojoj ženi. Ubedljiva glumačka igra Ibrahima Kome uspeva takođe donekle da popuni ovaj prostor, iako ne sasvim. On i Nancy Mensah-Offei donose izuzetno žive likove, uspevajući da ih uzemlje u stvarnost i time prošire na mestima gde su ograničeni.
Montaža (Vanja Kovačević) se u mnogome oslanja na ritam koji diktira epska poezija koju čujemo putem naratorke (Branka Pujić), naročito tokom Strahinjinog pohoda za Ababu i usamljenog puta punog prepreka preko sumorne panonske ravnice do izbegličkog kampa u Mađarskoj. U vizuelnom, ali i u montažnom smislu, reč je o snažnom preplitanju poetskog i realističkog, pri čemu jedan deo filma biva i formalno ponajviše analogan epskoj poeziji. Montažno, radi se o povremeno mantričkom ritmu koji nemilosrdno napreduje, sa sistematičnom upornošću. Ovde se radi o izuzetno preciznom, gotovo filigranskom radu u povezivanju zvuka i slike zbog čega naracija iz zvučne slike produbljuje vizuelni aspekt i donosi poetsku dimenziju. Arsenijević i dizajner zvuka Zoran Maksimović se uspešno koriste dramskom tišinom kako bi izolovali junake i produbili usamljenost. Muzika koju potpisuje Martinas Bialobzeskis nosi tonove epskog i drevnog, gradeći dubinu Arsenijevićevog intimnog ljubavnog epa o slobodi.
Politički kontekst ostaje neminovno usidren u ovu priču o ljubavi i slobodi, ali ga Arsenijević pametno drži dovoljno udaljenim tako da politička pitanja ne uspevaju da nametnu tezu filmu i stave društveni predznak ispred njegovih karaktera, ali i dovoljno prisutnim kroz scene iz izbegličkih kampova koje svedoče o njihovom životu. Autor se poetski poslužio dodatnom političkom komponentom priče. Naime, Strahinja se od stanovnika zemlje u kojoj se nalazi naizgled razlikuje bojom kože, ali Arsenijević svojim filmom govori o tome da je njegova suštinska i prava razlika od njegovog okruženja, moć da voli.
U završnici filma, koja se slobodno oslanja na kraj epske pesme u kojoj Banović Strahinja sačuva svoju ženu od osvete njene braće, uprkos njenoj izdaji i preljubi, Arsenijevićev junak pušta svoju ženu da ode za svojim snovima sa drugim čovekom. Autor se odlučuje da film zaključi istim kadrom sa kojim film počinje, praveći poetski krug u putovanju svog junaka dovodeći ga ponovo na početak puta. Kraj filma predstavlja tako pun krug koji se, međutim, ne zatvara već se proširuje u kružnicu većeg obima u kojoj je ljudski kapacitet za ljubav veći nego u onoj tački sa koje junak započinje svoj put.
