Analitički osvrt na film Sneg i medved
NASLOV: Sneg i medved (Kar ve Ayi)
REŽIJA: Seldžen Ergun
SCENARIO: Ješim Aslan, Seldžen Ergun
ULOGE: Merve Dizdar, Erkan Bektaš, Sajgin Sojsal…
DRŽAVA: Turska, Nemačka, Srbija
GODINA: 2022.
TRAJANJE: 93’
Debitantsko ostvarenje turske rediteljke Seldžen Ergun, nastalo kao tursko-nemačko-srpska koprodukcija, prikazano je na ovogodišnjem FEST-u, odakle je otišlo sa nagradom „Nebojša Đukelić“ za najbolji regionalni film.
Vizuelno i narativno izuzetno jednostavan, Sneg i medved se otvara totalom opustošenog, snežnog pejzaža, mapirajući tako osnovni narativ, koji počinje dolaskom mlade medicinske sestre u imaginarno mesto, Akčeken. Gotovo u potpunosti nasut kadrovima pokrivenim snegom, film progovara kroz ekoantropološku prizmu u kojoj se navike i običaji (mores) meštana prepliću sa kontekstom klimatskih promena, posledično preispitujući prirodu i opravdanost zločina, kako ljudi, jednih prema drugima, tako i zločina ljudi nad prirodom. Kompleksnost podkonteksta filma, koja nadilazi pažljivo odabrana izražajna sredstva, privukla je i pažnju žirija koji je istakao „izuzetan snimateljski pristup“, kojim preovlađuje „sugestivna upotreba zimskog pejzaža u službi složenih relacija unutar jedne izolovane sredine“.
U skladu sa naslovom, Sneg i medved i sadrži nešto od basnolikog sadržaja, nastojeći da potakne i svojevrsnu didatktičku funkciju dok operiše parabolama o odnosima u prirodi. Suptilno ugraviran ekosistemski paradoks sadržan u naslovu, koji spaja sferu aktivnosti medveda i snega (što obično isključuje jedno drugo, budući da medvedi hladne periode provode u hibernaciji), ukazuje na polje liminalnog koje u antropološkom kontekstu može biti shvaćeno kao prelaz, obred, inicijacija, a širem, globalnom i klimatskom, kao hladno doba. Dolazak medicinske sestre u zabačeno mesto predstavlja faktičku inicijaciju (profesionalno stažiranje, čin osamostaljivanja od roditeljske pomoći), koja određuje dalji tok filmskog trajektorija, a poklapa se sa promenama (pomerenim prelascima) godišnjih doba.
Sneg čini ne samo naslovni subjekt, već i glavnog pripovedača, čija retorika zavejava vremenske i prostorne koordinate radnje. Taj element prirode, prikazan u realističnom maniru, na određen način predstavlja osnovu na kojoj počiva ukupna vizuelna naracija filma, usredsređena na kreiranje specifične atmosfere koja najviše nalikuje stanju proluftirane teskobe. Kontinuirano kretanje kamere kroz snegom pokrivene predele doprinosi kreiranju vakuuma u kom je prostor izolovan, a vreme naizgled stalo. Retki artefakti koji omogućavaju lociranje savremenog trenutka svedeni su na najmanju moguću meru, dok je ukupan izgled mise-en-scène-a, redukovan tako da ostavlja prostor za smeštanje priče i u neodređenu blisku prošlost, koja operiše i kao slika večite sadašnjosti u područjima izmeštenim sa horizonta civilizacije.
Dosledno progovaranje kroz jednoličnu, monotonu, pretežno monohromnu sliku opustošene prirode predstavlja i vid introspekcije glavne junakinje, čija središnja uloga u filmu nosi sa sobom i pogled stranca. Romantičarski rečeno, priroda se javlja i kao odraz duševnog stanja, dok se u tamnim odsjajima belih noći u kasabi otkrivaju tragovi strahova i sumnji, gorčine i teskobe koja prožima meštane čiji život prolazi u agoničnom čekanju (svako iz svog razloga) da zima konačno ode. U tom ambisu klimatskih promena i društvenog tavorenja, radnju pokreće motiv zločina, dat dvojako, kao zločin čoveka nad prirodom (ubistvo medveda, sečenje svetog drveta) i zločin čoveka nad čovekom, pri čemu se potonji javlja pre svega kao podloga za dodatno preispitivanje ovog prvog.
Postepeno upoznavanje glavne junakinje sa meštanima i njihovim međusobnim odnosima predstavlja uvertiru u glavni zaplet koji se razvija sa nestankom Hasana, supruga jedne od Aslinih pacijentkinja. Hasan predstavlja „dostojanstveno“ oličenje patrijarhalnog muškarca, ujedno i čoveka prethodno osuđenog za ubistvo medveda. Događaj iz prošlosti odredio je njegov zamrznuti konflikt sa lokalnim autsajderom, Sametom, čovekom koji je prijavio krivično delo i sinom čoveka čija sudbina je na čudan način povezana sa Hasanovom.
Hasanov nestanak postaje osnova za preispitivanje lokalne (ekološke) prošlosti i predanja koja se prenose s kolena na koleno, a koja aludiraju na nesreće koje zahvataju kasabu kad lokalno stanovništvo čini zločine prema prirodi. Tu, na razmeđi državnih, ljudskih i zakona prirode, stanovništvo ima utisak da je sve poludelo, i prirodno okruženje, a sa njime i ljudi. U takvoj klimi, u kolektivnoj svesti javlja se strah od medveda, koji navodno ima psiholoških problema i dolazi u kasabu da ubija ljude, a možda i da sveti svoju vrstu. Misterioznog medveda u filmu vidimo dvaput, jednom kao sasvim bezopasnog, drugi put mrtvog, što čini da on funkcioniše manje kao subjekt radnje, a više kao simbol ili metafora. Priča o svetom drvetu (sa vezanim vrpcama, jednim od landmark-ova ruralne Turske) umetnuta je pred kraj filma da dodatno objasni opšti zazor od medveda, a zajedno sa njim i čitave prirode, jer, kako je već zabeleženo u legendi, ako je povređuješ – ona se vraća da pokaže svoju moć. U kolopletu prikrivanja i razrešavanja nesreće razbuktavaju se osećanja strepnje, sumnje i krivice, a sva načeta pitanja ostaju do kraja otvorena, zajedno sa još jednim mogućim zapletom koji preti da ponovi iskonsko neprijateljstvo prirode i ljudi.
Podređenost ljudi prirodi dolazi do izražaja u mestima koja su na razne načine zavisna od nje, stoga filmski narativ paralelno sa etnografskim zapisima otkriva i njihovu povezanost sa percepcijom životne sredine. Skiciranjem relacija ljudi i okruženja, film otvara prostor za dijalog na razne društveno-zbunjujuće teme, polazeći od uže shvaćenih individualnih premisa, koje uključuju ono rodno, a postepeno zahvata i neke vrlo kolektivne preokupacije, poput demografskih ili legalističkih problema. Prisustvo ekološkog promišljanja vidljivo je kroz znalački predstavljenu isprepletanost živih i neživih tvari, kao i njihov odraz na neposredno ljudsko iskustvo.
Među diskretnim refleksivnim strategijama na koje se ovaj film oslanja može se prepoznati priklanjanje mode-rétro estetici, uz usputno referisanje na klasike iz perioda Ješilčama (c. 1950–1980), nesvesno perpetuirano i pročišćenim kadrovima sa zelen-borima (yeşilçam – zelen bor). Najdirektniji citat, dat u formi svojevrsnog autopoetskog iskaza, prisutan je kroz zvuk iz off-a koji dolazi sa Aslinog televizora, na osnovu kog se prepoznaje čuvena sekvenca iz filma Vreme ljubavi (Sevmek Zamani, 1965) Metina Erksana. Određene reference se mogu pronaći i u delima Jilmaza Guneja, kao i Nurija Bilgea Džejlana, sa kojim deli i specifičan tretman policijske istrage (Bilo jednom u Anadoliji, 2011).
Posvećen (dvosmisleno) svima onima koji čekaju kraj jedne duge zime, Sneg i medved je delo pažljivo koncipiranog i pročišćenog sadržaja, protkano humoresknim detaljima, vizuelno meditativno, realizovano na način da poziva na razmišljanje o neumitnoj povezanosti bića i tvari. Služeći se elementima saspensa i preovlađujućim osećanjem frojdovske nelagode (Unheimlichkeit), film naposletku adresira vrlo aktualna politička pitanja današnjice, mudro se suzdržavajući od pružanja (konačnih) odgovora.
(Fotografije su objavljene uz odobrenje press službe FEST-a.)
