NASLOV: Velika dostignuća SCENARIO I REŽIJA: Nikola Vučinić ULOGE: Pavle Ilić, Marija Backović, Stefan Vuković, Vojin Jokić, Boban Čvorović ZEMLJA: Crna Gora TRAJANJE: 22’ GODINA: 2020.
Proteklog vikenda, u Kulturnom centru Novog Sada, održan je 19. Filmski Front pod sloganom „Samo na filmu”. Na festivalu je prezentovano oko 60 kratkometražnih filmova u okviru nekoliko selekcija koje obuhvataju međunarodni program, Srbija/region program, novosadsku selekciju, kao i selekcije Frontić i Hororfront. Na zatvaranju festivala predstavljeni su dobitnici nagrada, a u kategoriji Srbija/region nagrada je dodeljena igranom ostvarenju Nikole Vučinića „Velika dostignuća“.
Film „Velika dostignuća“ (2020) predstavlja političku alegoriju i alegoriju društva, koja se bavi stanjem i reprezentacijom tranzicije. Film čini nevelik broj dužih, pretežno statičnih kadrova u totalu, koji u središte svog mizanscena postavljaju puste predele prirodnog okruženja i zapuštene infrastrukture starih škola, trafo-stanica, stajališta i spomen-memorijala (direktor fotografije: Ivan Čojbašić). Iako se na osnovu pejzaža da naslutiti da je radnja smeštena u neko od manjih primorskih mesta u Crnoj Gori, mesto radnje je prikazano prilično neodređeno, i odnosi se na svaku od manje razvijenih varoši zemalja u tranziciji. Narativ filma građen je upotrebom motiva svojevrsnog putujućeg sanatorijuma, turističkog razvoja i političke farse, pri čemu gotovo svaki od sadržanih motiva predstavlja alegoriju nečeg drugog, dok njihovim preplitanjem postajemo svedoci komedije dovedene do apsurda, koja se kosi sa zdravim razumom kao naizgled i postupci junaka.
Zaplet filma dat je u početnoj sceni u kojoj se, usled kvara, zaustavlja kombi koji prevozi bolesnike ustanove za mentalno obolele. Jedan od njih se upušta u bekstvo, koje će preusmeriti tok medijskog predstavljanja nove investicije u malom mestu, čije malobrojno stanovništvo se sastoji od građana starije dobi. Slika konteksta radnje data je u drugom kadru koji prikazuje grupu građana koja se okuplja oko velikog balona na naduvavanje sa konstrukcijom u vidu mediteranskog letovališta, koja daje grotesknu, ali realnu sliku društva u tranziciji. Čekajući popravku vozila, bolesnici pronalaze odmorište u jednoj školi, gde domar, u svrhu razonode, namešta TV prijem.
Film je prožet intermedijalnim zapisima, koji su prisutni pretežno pomoću zvučne slike, a njihov sadržaj efektno je kontrastiran sa predstavom koju imamo pred očima. Retorika medijskog obraćanja preuzeta iz jednog od govora aktuelnog predsednika Crne Gore, zasniva se na narativu o turističkom razvoju, i pratećim ekonomskim prosperitetom koji nužno sledi kao posledica nabrojanih investicija (Aman, Ridžent, Porto Montenegro), čiji značaj se ogleda ne samo u ponudi smeštaja, već i medicinskom negom i svim onim što predstavlja „integralni razvoj društva u jednoj zemlji“. Slika pacijenata pred televizorom manifestuje se kao odraz razvoja tog društva koje tavori u fiskulturnoj sali sa raspuklim mutno-zelenim zidovima, nemo posmatra i upija sliku sa ekrana, potom reprodukujući predstavljeno „ludilo“ koje se ispostavlja kao posledica paradoksa potisnute realnosti i eksponirane medijske slike iste.
Osnovna struktura ogledanja u filmu jukstaponira prizore date stvarnosti sa medijskom simulacijom iste, pri čemu slika stvarnosti predstavlja ironični komentar političkog govora, jednako kao što se ta ista javna retorika ruga upravo onim aspektima života na koje se poziva (ekonomski razvoj, zdravstvena usluga, potrebne investicije).
Navodna politička osvešćenost, koja podrazumeva viziju razvoja, nege, vladavinu prava, predstavljena je kroz besmisao praznih fraza, jednako upotrebljivih u kontekstu obesmišljenih prava čoveka i prosečnog teleta, što možemo čuti kroz prizmu „evropski“ intoniranog telefonskog razgovora, koji se takođe javlja u zvučnoj slici potvrđujući sopstvenu analogiju sa medijskom i uopšte javnom retorikom. Besomučna reprodukcija sadržaja iz etra predstavljena je kao nepromišljena i neutemeljena, čije ponavljanje proizvodi banalno komične situacije, koje naglašavaju unutrašnji raskol velikih reči i postignutih rezultata.
Zaplet filma nadograđen je uvođenjem motiva dvojnika, budući da odbegli bolesnik izgleda identično kao i gradonačelnik kome sledi da održi govor. Kao posledica zabune, pacijent oblači gradonačelnikovo sivo odelo i otpočinje obraćanje, koje umesto govora pripremljenog za tu priliku ponavlja sadržaj koji je čuo na TV-u. U svom „pažljivom biranju riječi“ gradonačelnik/pacijent biva suočen sa disonancom onog što izgovara i onog što vidi pred sobom, dok njegov zastoj u govoru rezultira ugovorenim aplauzom meštana u crnini. Film se završava u ritmu Šostakovićevog valcera, koji usmerava i kretanje kamere po ringišpilu izrečenih obećanja i naduvane istine koja se njiše iz pozadine, a epilog filma dat je ponovo u vidu medijskog priloga koji posmatramo putem TV-a, ovaj put u sanatorijumu, a koji govori o montiranju autobuskog stajališta u mestu Bigrenice kod Ćuprije.
Slike je vizuelno artikulisana slojevima pažljivo odabranih boja, koje obuhvataju sive, bele i plave tonove, kao i na momente sivo-zelene nijanse okolnog predela, koje stvaraju prilično monolitnu kompoziciju slike. One oslikavaju sumorno afektivno stanje, teskobu pustoši i stege tranzicije, usklađujući sive nijanse oblačnog neba, planinskih vrleti, ogolelih betonskih i kamenih površina, kao i boju odela koje gradonačelnik treba da nosi. Plava boja uokviruje portale školskih otvora, kao i tela pacijenata u vidu pidžama, dok bela boja oslikava sterilnost sanatorijuma i školskog zdanja. Ovo su ujedno boje mediteranskih predela, ali i boje specifične simbolike, u skladu sa čim stoje i u funkciji poigravanja sa značenjima individualne i kolektivne slobode.
Stilska sredstva koja uključuju upotrebu hiperbole, parodije, travestije, usmeravaju sagledavanje vozila sa pacijentima kao putujućeg cirkusa, što je akcentovano ikonografskim elementima zabavnog parka. U svom bazičnom izdanju, pacijenti predstavljaju sliku društva, ali i alegoriju političkih elita, figure odmetnutog razuma, ali i odmetnutog bezumlja.
Refleksivni aspekti filma formalno su predstavljeni kroz date predstave, od kojih se svaka ogleda u drugoj i svaka čini zapravo predstavu onog kroz šta se ogleda – govornik kroz publiku, najavljena investicija u simulaciji iste, društvo kroz svoju medijsku sliku, a javni službenik kroz ludaka. Elementi transcedencije nadovezuju se kroz ovo poslednje, pri čemu fenomen ogledanja najdoslovnije biva predstavljen kroz motiv dvojnika, u sceni susreta i razlaza između dvojice ljudi od kojih jedan nosi plavu bolničku pidžamu, drugi sivo odelo.
Naslov filma parodira sadržaj filma, budući da sintagma „velikih dostignuća“ proizilazi iz narativa o turističkom razvoju, čija slika i prilika su građanstvo visoke prosečne starosne dobi, zavijeno u crno, koje se kreće na pomagalima sakupljajući rasute plodove svog rada sa zemlje i pokoji „slepi putnik na brodu ludaka“. Film se oslanja na estetiku minimalizma, koja na momente „preti“ da sklizne u karneval, iako joj fali jedna od osnovnih karakteristika karnevala, a to je izobilje. Nasuprot tome, u „velikim dostignućima“ se suočavamo isključivo sa pustošem i oskudicom, nadrealnim onoliko koliko je (film) veran životu.
Slika je lišena svake asocijacije na savremenost, koja seže dalje od praistorijskog doba televizora, a zamagljene prostorno-vremenske koordinate, pružaju još jednu predstavu razvoja čiji progres se kreće poput zrna u peščaniku, aludirajući na poznate motive šulcovske proze (sanatorijum, peščanik) ali i presipanje iz šupljeg u prazno. Ustaljeni obrasci upotrebe ready-made-a (još jednog operativnog postupka nadrealizma) u vidu televizijske forme, svedoče o njihovoj ulozi u izgradnji paradoksa i naglašavanju apsurdnosti dramske radnje, koja se završava izmeštanjem u drugu prostorno-vremensku ravan.
U sličnom stilu, film je prožet i izmeštanjem značenja, zahvaljujući čemu prepoznatljivi pojmovi dobijaju doslovno prevedene pojavnosti (turistički razvoj u vidu turističkog parka na naduvavanje), čija imanencija istovremeno otkriva i sakriva svoju esenciju. U konceptualnom smislu, „Velika dostignuća“ grade svoju poetiku kroz postupak (filmske) autorefleksije koja u konačnici osvetljava mentalnu defleksiju prostora lišenog svog vremena i vremena lišenog svesti o sebi.
