Nadavno je, u izdanju Filmskog centra Srbije, objavljena knjiga „50 godina filmskog hita u srpskoj kinematografiji 1969-2019“ autorke Marine Fafulić Milosavljević. Ova knjiga fenomen domaćeg filmskog hita analizira najpre sa teorijskog aspekta – kroz definiciju i nastanak filmskog hita, istorijski razvoj produkcije hitova i odlike savremene produkcije, a potom i sa onog praktičnog i mnogo zanimljivijeg, kroz konkretne primere. Razgovaramo o ovom sveobuhvatnom izdanju sa autorkom.
Knjiga „50 godina filmskog hita u srpskoj kinematografiji“ proistekla je iz vašeg magistarskog rada. Kako je protekao proces rada i nadogradnje postojećeg teksta i koliko se knjiga udaljila od početne postavke?
Fenomen filmskog hita u srpskoj kinematografiji je počeo izuzetno da me zanima u toku mojih postdiplomskih studija. Interesantna predavanja i mogućnost da se ozbiljnije pozabavim navedenom tematikom inicirali su i rad na magistarskoj tezi „Filmski hit kao produkciona i estetska kategorija u savremenoj srpskoj kinematografiji“. Pomenuti rad je obuhvatao filmske hitove koji su nastali u srpskoj kinematografiji od 1992. do 2009. godine, a u uslovima ponovnog uvođenja tržišne ekonomije kao osnovnog postulata funkcionisanja domaće privrede. Kako je naša kinematografija i u okviru SFRJ i jednog drugačijeg društveno-političkog i ekonomskog sistema vodila evidencije o najgledanijim filmovima, imala sam realne mogućnosti da u nekom novom radu obuhvatim i filmske hitove koji su nastali ranije (od 1968/1969. godine) i kasnije (od 2009. do danas). Naime, prvi Godišnjak Instituta za film (danas Filmskog centra Srbije) obuhvatao je filmska ostvarenja nastala tokom 1968/1969, pa sam krenula od te godine.
Navedeni magistarski rad se zasnivao na ličnim opservacijama proisteklim nakon ponovnog pregleda najgledanijih filmova, kao i analize vrlo oskudne literature i malobrojnih, ali veoma zanimljivih novinskih članaka, te i nekoliko interesantnih intervjua koje sam uradila sa našim profesorima na FDU i poznatim profesionalcima iz struke. Sistem rada je bio sličan i na knjizi „50 godina filmskog hita u srpskoj kinematografiji“, samo što je posla bilo više, jer sam u dogovoru sa gospodinom Miroljubom Stojanovićem napravila nešto ambiciozniji koncept koji je obuhvatao i kratke analize najgledanijih filmova, kao i segmente iz filmskih kritika ili prikaza filmova. Pored toga, cilj je bio predstaviti sve najgledanije filmove tog vremena, a ne samo prvoplasirane na rang listi, što je inače slučaj u literaturi anglosaksonskog govornog područja na pomenutu temu.
Zašto ste se opredelili baš za ovu temu, šta vas je njoj privuklo?
Srbija ima izuzetnu filmsku tradiciju i iako je teritorijalno i tržišno posmatrano nevelika, poseduje istrajnost i kontinuitet u produkciji igranih filmova. Pored toga, publika je i dalje privržena domaćem filmu, što pokazuju brojevi ostvarenih bioskopskih poseta. Naša država je jedna od malobrojnih zemalja u Evropi, pa i u ostatku sveta, gde gledanost domaćeg filma može da bude višestruko veća od nekog holivudskog blokbastera ili ultrakomercijalnog filma sa internacionalnom glumačkom, autorskom i producentskom postavkom. Uprkos brojnim promenama na ovom podneblju (teritorijalnim, društveno-političkim, ekonomskim, kulturnim), ta obostrana ljubav prema filmu (i filmskih poslenika i publike) nije jenjavala. Sve prethodno navedeno me je podstaklo da sebi, a i drugima pojasnim fenomen filmskog hita u domaćim uslovima.
Knjiga se sastoji iz dva krupna segmenta, uvodnog, u kojima je postavljena teorijska osnova, i glavnog, u kome su predstavljeni najveći srpski bioskopski hitovi prikazani u proteklih pola veka. Do kojih zaključaka ste došli radeći na knjizi? Da li postoji magična formula za instant bioskopski hit?
Da, u pokušaju da teorijski definišem filmski hit i objasnim njegov nastanak i razvoj u svetskim i domaćim okvirima, nekako prirodno se javila ideja da ukažem koji su segmenti filmske produkcije krucijalni za dobar uspeh filma kod publike, ali ne i presudni. Konačan ishod je još uvek nepoznanica za sve nas, ali verovatnoća uspešnosti je znatno veća ukoliko se pri produkciji filma vodi tačuna o izboru teme, žanra, o „zvezdanoj“ glumačkoj i autorskoj postavci filmske ekipe, o upečatljivoj muzici i songovima, o izuzetno kreativnoj i ofanzivnoj promociji i, naravno, o odličnim produkcionim uslovima tj. pozamašnim budžetima koji će obezbediti sve što je neophodno za što efikasniiju i kreativniju realizaciju filmskog projekta.
Tokom pripreme knjige, reprizirali ste filmove o kojima ste pisali. Kako vam se sada, a gledano u hronološkom nizu, čini putanja srpskog hita. Odakle smo krenuli i gde smo stigli?
Hronološki pregled najgledanijih domaćih filmova daje najpre jedan zanimljiv uvid u tematski i žanrovski razvoj domaće filmske produkcije. Tokom postojanja zajedničke države postojale su teme koje su bile politički poželjnije, te u skladu sa tiim i žanrovi koji su ih oblikovali. O aktuelnoj kulturnoj politici, koja je bila u tesnoj sprezi sa važećim društveno-političkim stavovima, brinulo se na svim nivoima državne uprave, a i šire, što fascinira. Tako na primer, izuzetna ostvarenja kao što su „Nacionalna klasa“, „Variola vera“ ili „Varljivo leto 68.“ nisu mogla biti suviše pozitivno ocenjena u medijima, ali takođe ni komercijalni filmski serijali „Lude godine“ ili „Hajde da se volimo“. Od raspada zajedničke države i ponovnog uspostavljanja tržišnog principa funkcionisanja domaće ekonomije taj politički pritisak osetnije slabi, ali nema ni jasno definisane kulturne politike, sem deklarisanog stava da je film sastavni deo kulture naše zemlje i da ga kao takvog treba i dalje novčano pomagati. Država kao bitan faktor i oslonac domaće kinematografije je i dalje prisutna, dok taj neminovni dvojni tok domaće filmske produkcije, jedan uslovno komercijalnijeg tipa i drugi koji predstavlja više umetnički, poslednjih godina dobija adekvatniji tretman, zahvaljujući delatnosti FCS-a (npr. konkursi i za komercijalnije projekte itd).
Koje biste naše reditelje, scenariste i glumce istakli kao najveće hitmejkere? Čije učešće garantuje ili je garantovalo veliku gledanost?
U prvom delu knjige, uslovno teorijskom, analizirajući segmente produkcije koji su relevantni za uspešnost jednog filma kod publike, u delu koji se tiče uloge i značaja reditelja, eksplicitno sam istakla imena nekoliko naših reditelja koji su režirali naše najgledanije filmove (i često bili autori scenarija ili koscenaristi) i međusobno ih upoređivala: Živorad Žika Mitrović i Aleksandar Đorđević (inače, uz Jovana Živanovića, moji omliljeni reditelji najstarije generacije), kao reditelji koji su stvarali dela iz svojih kreativnih poriva, ali uz poštovanje ukusa publike; zatim Zoran Čalić i Milivoje Mića Milošević, kao predstavnici te nove komercijalne struje u domaćoj kinematografiji pre rasprada zajedničke države; te Zdravko Šotra i Srđan Dragojević, kao najznačajniji predstavnici za savremeni period srpske kinematografije. U segmentu koji analizira ulogu i značaj popularnosti glumaca na uspeh filma, a ujedno i ukazuje na činjenicu da u domaćoj kinematografiji nikad nije bilo filmskih zvezda koje su imale status i renome kao glumci u Holivudu, istakla sam imena naših brojnih glumaca razvrstanih po generacijama. Takođe, ukazala sam i na proces koji je sve češći u svetu, a poslednjih godina je uzeo maha i kod nas, a to je da poznati glumci sve češće postaju producenti i reditelji svojih projekata. I to vrlo uspešni. Tu moram posebno da istaknem Dragana Bjelogrlića, koji ima izuzetan umetnički i kreativni razvoj, od tinejdžerske glumačke zvezde do ozbiljnog karakternog glumca, odličnog reditelja i uspešnog kreativnog producenta.
Razgovarao: Đorđe Bajić