U aktuelnom, januarskom broju časopisa „Kinoteka“, između ostalog, možete pročitati i opsežan i iznimno zanimljiv tekst Miloša Vojinovića, istoričara mlađe generacije, o bioskopskom životu Beograda u periodu između maja 1941. do početka oktobra 1944. godine. Upravo iz tog povoda smo pozvali Miloša Vonovića da posetiocima našeg portala predstavi osobenosti tog doba i fenomena kao i motive za nastanak pomenutog osvrta na malo obrađivanu stranu života pod nacističkom okupacijom.
„Proučavanje rada bioskopa u Beogradu tokom Drugog svetskog rata važno je ne samo zbog istorije filma i bioskopa, već i zbog istorije okupacionog režima, njegovih načela i svakodnevne politike. Nakon 1945. godine fokus istoričara je bio najvećim delom usmeren na građanski rat, ali i na borbe protiv nemačkih i drugih okupatorskih trupa. Tako su brojne teme, posebne one koje podpadaju pod oblast kulturne istorije, ostale zanemarene. Bioskopski repertoar predstavlja `prozor` kroz koji se može videti, ne samo ideologija jednog režima, već i život običnih ljudi u Beogradu.“
„I pre nego što su nacional-socijalisti preuzeli vlast u Nemačkoj, Adolf Hitler i njegovi najbliži saradnici postali su svesni značaja dobro organizovane propagande. Filmsku poruku mogli su razumeti svi, čak i oni koji nisu umeli da čitaju. Kako je polako nakon 1933. godine nacistička ideologija počela da kontroliše sve delove nemačkog društva i kulture, tako ni kinematografija nije bila zaobiđena. Što je i razumljivo, ako imamo u vidu da je Jozef Gebels isticao značaj filma kao najmoćnijeg propagandnog oružja.“
„Bioskopski život u Beogradu je bio strogo uređen, uredbama novih vlasti. Međutim, koliko je rad bioskopa bio važan pokazuje i podatak da je njihov rad obnovljen i pre nego što je bio zakonski uređen, što je neobičajeno za principe okupacione politike. Prikazani filmovi su bili mahom proizvedeni u u zemljama osovine. Nemački, mađarski i italijanski filmovi činili su 90% repertoara. Filmovi proizvedeni u Velikoj Britaniji, SAD i Sovjetskom Savezu su bili zabranjeni. Zanimljiv izuzetak je Diznijev crtani film Snežana i sedam patuljaka koji je, verovatno bez znanja nadležnih, prikazan jednom, i tada nije navedeno poreklo filma.“
„Bioskopi su, u perspektivi okupatora, imali zadatak da pacifikuju stanovništvo i da tako pomognu ostvarenju nemačkih ciljeva: iskorišćavanju privrednih potencijala Srbije i održavanju mirne političke situacije, uz angažovanje što manjeg broja trupa. Drugim rečima, izvući što više uz što manje angažovanja ljudstva i drugih resursa. Film je bio propagandno srestvo u dvostrukom smislu. Sa jedne strane filmovi su često nosili jasan ideološki sadržaj, bilo da se govorilo o veličini nemačke kulture i istorije, zloj ćudi Jevreja ili o uspesima nemačke vojske na svim frontovima. Sa druge strane, pre samih igranih filmova publika je bila primorana da vidi i filmske žurnale, koji su praktično predstavljali filmske vesti i koji su govorili o ratnoj situaciji, naglašavajući uspehe i snagu nemačke vojske.“
„Bioskopi su bili i prilika za propagandu domaćih kvislinških vlasti. U skladu sa politikom navodne obnove srpske nacionalne ideje, kojom je vlast pokušala da opravda svoju kolaboraciju, bioskopima su menjana imena, intenacionalni nazivi su zamenjeni domaćim. Tako je bioskop ‘Luksor’ postao ‘Nova Srbija’, a ‘Metropol’ je poneo ime ‘Takovo’. Slična ideja je stajala iza uvođenja ćiriličnog titla. Bioskopi su bili izuzetno posećeni, u gradu od nešto preko 200.000 stanovnika, broj posetilaca tokom vikenda je prelazio 25.000. Vlasti su se trudile da što veći broj ljudi bioskope poseti, bilo organizovanjem posebnih predstava za đake, bilo organizovanjem jevtinih projekcija za radnike iz predgrađa.“
„Ukus publike svedoči da je u ratno vreme, vreme velikih opasnosti, bioskop bio pre svega mesto bekstva, mesto gde se zaboravljala svakodnevica. Tako su bioskopske sale postale mesto intenzivnog eskapizma. Rečima filmskih kritičara toga doba, ‘Beogradska filmska publika najviše voli vesele muzičke filmove’. Kada je je reč o samim filmovima, u beogradskim filmovima su puštani najpoznatiji nemački filmovi toga doba: antisemitski Jevrejin Zis (Jud Süß), Večiti Jevrejin (Der Ewige Jude) i Rotšildi (Die Rotschilds).“
„Čuveni ratni film Podmornice na zapad (U-boote westwärts!), kao i najskuplji film proizveden u nacistikoj Nemačkoj – Minhauzen (Münchhausen) sa Hansom Albersom u glavnoj ulozi. Minhauzen je videlo preko 100.000 Beograđana. Popularnost ovog filma najbolje svedoči o ukusu publike – film o dogodovštinama čuvenog avanturiste iz 18. veka, snimljen u UFA-kolor tehnici, lišen je bilo kakvog političkog sadržaja i obiluje pre svega humorom i lakim temama. Film koji se ne sme ispustiti iz vida je i ostvarenje Dragoljuba Aleksića Nevinost bez zaštite. Prvi srpski ton film, čiji su kadrovi snimani delom i pre izbijanja rata, videlo je preko 60.000 gledalaca.“
Časopis „Kinoteka“ se, pored Jugoslovenske kinoteke, može kupiti i u nekim knjižarama.
Zoran Janković