Danas, 25. decembra 2021, navršava se 62 godina od osnivanja Filmskog centra Srbije. Ovaj rođendan ćemo iskoristiti kao povod da se osvrnemo na godinu na izmaku i podsetimo se uspeha srpskog filma i rada Filmskog centra Srbije.
Konkrusi Filmskog centra Srbije
Najbitnija delatnost Filmskog centra Srbije je i ove godine bila sufinansiranje i finansiranje proizvodnje domaćih filmova i manjinskih koprodukcija. Na konkursima raspisanim i realizovanim u 2021. godini, filmski projekti su podržani sa sredstvima u ukupnom iznosu od 831.610.000 dinara (prošle godine je, podsetimo, ta cifra iznosila 724.500.000 dinara). Ove godine su sredstva dodeljena u 19 različitih konkursnih kategorija.
Kada je reč o dugometražnim domaćim filmovima, 2021. godine je podržano 11 projekata u kategoriji Sufinansiranje proizvodnje domaćih dugometražnih igranih filmova, 2 projekta na teme od nacionalnog značaja, 2 komercijalna projekta, 4 debitantska filma, 13 projekata u kategoriji Sufinansiranje proizvodnje domaćih dugometražnih dokumentarnih filmova, 2 projekta u kategoriji Sufinansiranje proizvodnje domaćih dugometražnih igranih filmova za decu i omladinu i 2 projekta u kategoriji Sufinansiranje proizvodnje domaćih dugometražnih animiranih filmova – ukupno 36 projekata, što zbirno čini najveći broj podržanih dugometražnih srpskih filmova u istoriji FCS-a. Pored dugometražnih filmova, podržani su brojni drugi projekti u okviru kratkog metra, manjinskih koprodukcija, razvoja… Ove godine je, ističemo, po prvi put realizovan konkurs u kategoriji Razvoj projekata adaptacije knjiženih dela.
Najuspešniji domaći filmovi u 2021. godini
Film „Strahinja Banović“ u režiji Stefana Arsenijevića imao je svetsku premijeru u na Međunarodnom filmskom festivalu u Karlovima Varima, u okviru glavne takmičarske selekcije. Film je tom prilikom osvojio nagradu „Kristalni globus“ za najbolji film, nagradu za najboljeg glumca i posebno priznanje za direktorku fotografije, nagradu ekumenskom žirija i nagradu žirija mreže Europa Cinema Label. Takođe, „Strahinja Banović“ je osvojo nagradu za najboljeg reditelja na festivalu Kine nova u Skoplju. Film „Nebesa“ u režiji Srđana Dragojevića imao je svetsku premijeru na Međunarodnom filmskom festivalu u Lokarnu, i to u glavnom takmičarskom programu. Film je nagrađen u Valensiji za najbolju fotografiju.
Film „Kelti“ u režiji Milice Tomović imao je svetsku premijeru na Berlinskom filmskom festivalu, u okviru takmičarske selekcije „Panorama“. Film je tokom festivalskog života nagrađen na Sarajevskom filmskom festivalu („Srca Sarajeva“ za najbolju režiju), Filmskom festivalu u Taipeiiju na Tajvanu (nagrada publike, specijalna nagrada žirija, nagrada žirija filmskih kritičara), Solunskom filmskom festivalu (nagrada „Sirena“ za najbolji film na LGBTQ teme), Montrealskom LGBTQ filmskom festivalu (najbolji dugometražni film, najbolji scenario, najbolja scenografja, najbolji glumački ansambl), Festivalu Molodist u Ukrajini (najbolji dugometražni film, nagrada za najbolji film po izboru FIPRESCI žirija), Festivalu Viennale u Austriji (nagrada žirija čitalaca bečkog lista „Štandard“)… Film „The Game“ u režiji Ane Lazarević prikazan je na Međunarodnom filmskom festivalu u Torontu, u okviru programa „Otkrića“.
Dokumantarni film „Pejzaži otpora“ u režiji Marte Popivode imao je svetsku premijeru na Roteradamskom filmskom festivalu, a prikazan je i na Festivalu „Visions du reel“ u Švajcarskoj. Film je tokom festivalskog života nagrađen na Solunskom festivalu dokumentarnog filma (nagrada „Zlatni Aleksandar“), u Sevilji (nagrada za najboljeg reditelja prvog ili drugog dugometražnog filma, specijalno prizanje), na Međunarodnom festivalu filma Jeonju u Južnoj Koreji (najbolji film), na Sarajevskom filmskom festivalu („Srca Sarajeva“ za najbolji dokumentrani film), na Festivalu „Cinema du reel u Parizu“ (bibliotečka nagrada). Od dugometražnih dokumentarnih filmova treba izdvojiti i „Korene“ u režiji Tee Lukač, koji je premijerno prikazan u Karlovim Varima, kao i „Rampart“ u režiji Marka Grbe Singa, koji je prvi put pred publikom prikazan u Lokarnu.
Kratki igrani film „Armadila“ u režiji Gorane Jovanović je prikazan na Sarajevskom filmskom festivalu, a prikazan je i nagrađen za najbolji kratkometražni film na Motovunskom filmskom festilu i Fesitvalu Vienna Shorts u Beču. Krakti igrani film „Kako sam pobedio bronzu i lepak“ u režiji Vladimira Vulevića je premijero prikazan u Lokarnu 2020. godine, a nagrađen tokom 2021. godine u Drezdenu (nagrada za najbolji film). Film u „Oaza“ u reži Ivana Ikića, aktuelni srpski kandidat za Oskara, premijerno je prikazan 2020. godine na Venecijanskom filmskom festivalu, gde je i nagrađen (najbolji evropski film u selekciji „Dani autora“, nagrada „Europa Cinemas Venice Label“), a tokom 2021. godine prikazan je i nagrađen u Sofiji (specijalno priznaje žirija), Burgasu (nagrada žirija mladih za najbolji film), Bukureštu (nagrada za najboljeg reditelja), Košicama (nagrada „Plavi anđeo“ za najboljeg reditelja)…
Izdavačka delatnost Filmskog centra Srbije
Tokom 2021. godine, u okviru izdavačke delatnosti Filmskog centra Srbije, objavljeno je šest knjiga o sedmoj umetnosti, a do kraja godine, tokom poslednjih dana decembra, očekuje se izlazak još dva naslova što bi 2021. učinilo jednom od najuspešnijih po pitanju izdavaštva. U izdavačkom planu Miroljuba Stojanovića, urednika izdavačke delatnosti Filmskog centra Srbije, a po predlogu direktora FCS-a Gordana Matića, našla se knjiga „Priča: Sadržaj, struktura, stil i principi pisanja scenarija“ Roberta Mekija, kapitalno delo iz oblasti scenaristike. Objavljeni su treći i četvrti tom sabranih dela čuvenog srpskog sineaste Branka Vučićevića (1944–2016) – „Putujuće zabavne radnje“ (istorija avangardnog i paprinog filma za početnike i ponavljače) i „Radnja mešovite robe“ (srpske i druge lepe umetnosti). Takođe, FCS je objavio studije „Kulturna politika i stimulacija filmske proizvodnje u Srbiji“ Darje Bajić Božović i „Nacija, žanr“ Dragana Jovićevića, dok je prestavljena i (za sada) u ograničenom tiražu štampana monografija „Snimatelji u srpskom igranom filmu“ Maje Medić koju je Filmski centar Srbije objavio u saradnji sa Službenim glasnikom.
O najnovijim izdanjima Filmskog centra Srbije, knjizi „Teorija filmske kritike“ Tomislava Gavrića i monografiji „Neda Arnerić: Čarobna melanholija“ koju je priredila Anita Panić, pisaćemo deteljnije na kada stignu iz štamparije.
Dani knjige Filmskog centra Srbije i knjigomat u Kombank dvorani
Dani knjige Filmskog centra Srbije je manifestacija na kojoj su od 14. do 20. maja 2021. godine predstavljena naša najnovija izdanja iz oblasti filma i filmske umetnosti. Manifestacija je odžana na Trgu Nikole Pašića, a nastavljena je i kasnije. Štand Filmskog centra Srbije bio je na brojnim festivalima tokom godine (Palić, Vrnjačka Banja, Gornji Milanovac, Leskovac, Festival autorskog filma, Slika u pokretu…), tako su knjige po povlašćenim cenama bile dostupnije ljubiteljima filmske literature širom Srbije… Najnovija i najtraženija izdanja Filmskog centra Srbije od sada se mogu kupiti i u holu Kombank dvorane, uz popust od 20 posto. U holu je postavljen knjigomat Filmskog centra Srbije u čijoj se ponudi trenutno nalazi šesnaest knjiga iz naše bogatog izdavačkog kataloga.
Asocijacija filmskih festivala Srbije (AFIFS)
Imajući u vidu značaj, položaj i dosadašnji doprinos unapređenju i razvoju oblasti u kojima deluju, Filmski centar Srbije i predstavnici filmskih festivala u Srbiji izrazili su međusobnu želju i interes da, na principima uzajamnog uvažavanja, uspostave kontinuiranu i dugoročnu saradnju. U junu 2021. osnovana je Asocijacija filmskih festivala Srbije – AFIFS. Potpisan je Memorandum o saradnji između Filmskog centra Srbije i predstavnika sedam filmskih festivala u Srbiji – Festivala evropskog filma Palić, Festivala filmskog scenarija (Vrnjačka Banja), Festivala glumačkih ostvarenja „Filmski susreti“ (Niš), Leskovačkog internacionalni festivala filmske režije, Festivala autorskog filma (Beograd), Šumadijskog internacionalnog filmskog festivala debitantskog filma (Kragujevac) i festivala „Slika u pokretu“ (Novi Sad). Ciljevi AFIFS-a su uspostavljanje saradnje radi zajedničkog delovanja na podsticanju i unapređenju javnog prikazivanja u oblasti domaćeg kinematografskog stvaralaštva, decentralizacije kinematografske infrastrukture, promocije domaćih filmskih ostvarenja realizovanih uz podršku Filmskog centra Srbije, zajedničke podrške stručnom i profesionalnom usavršavanju u području kinematografskih delatnosti, međusobne promocije i razmene stručnog znanja, iskustava i dobrih praksi u oblasti festivalskog prikazivanja.
Mreža kinoprikazivača Srbije
Prva konferencija Mreže kinoprikazivača Srbije „Vidimo se u bioskopu!“ održana je na Mećavniku, u Drvengradu, od 3. do 5. decembra 2021. godine. Konferenciji su prisustvovala 24 kolektivna člana, 11 pojedinačnih članova, ukupno 35, kao i predstavnici distributera: Blitz film, MCF, Taramount i Delius filma, predstavnik Beldocs film festivala i predstavnici Filmskog centra Srbije. Redovna skupština Mreže kinoprikazivača Srbije održana je 4. decembra 2021. godine, u amfiteatru „Noam Čomski“ koji je deo Kulturno-sportskog centra „Prokleta avlija“. Najznačajnije dostignuće Konferencije je upoznavanje i povezivanje članova mreže prvi put u novijoj istoriji srpske kinematografije, razmena iskustava, primera dobre prakse, razmatranje zajedničkih problema, donošenje odluka koje će osnažiti, kako samu Mrežu, tako i njen uticaj u zemlji i regionu.
Obuka za deficitna zanimanja u filmskoj industriji
Filmski centar Srbije je, u saradnji sa Fakultetom dramskih umetnosti u Beogradu, nastavio tokom 2021. godine obuke za deficitna zanimanja u filmskoj industriji. Zainteresovani su bili u prilici da se prijave za radionice za deficitarna filmska zanimanja i obuče se da postanu sekretarice i asistenti režije, rasvetljivači – gaferi, scenski radnici – farmajstori, šarferi, švenkeri i, po prvi put ove godine, tehničari digitalnog vizuelnog sadržaja. Učešće na radionicama je bilo besplatno za sve polaznike, a na ovaj način je obezbeđen nedostajući kvalitetan i obučen kadar i sprečena ugroženost izvodljivosti proizvodnje domaćih filmova.
Francusko-srpski koprodukcijski market i Francusko-srpski filmski susreti
Nastavila se uspešna saradnja Srbije i Francuske na polju kinematografije, a saglasno Sporazumu Republike Srbije i Republike Francuske o kinematografskoj koprodukciji. U Parizu je 18. i 19. novembra 2021. godine održan Francusko-srpski koprodukcijski market u organizaciji Filmskog centra Srbije (FCS), Francuskog centra za film i pokretne slike (CNC) i Francuskog instituta u Srbiji… Šesti francusko-srpski filmski susreti održani su od 1. do 3. decembra 2021. godine, u okviru Festivala autorskog filma. Na otvaranju su se obatili Njegova Ekselencija Ambasador Francuske u Srbiji – Pjer Košar, direktor Festivala autorskog filma, MegaCom Filma i Kombank dvorane – Igor Stanković i direktor Filmskog centra Srbije – Gordan Matić. Susreti su krunisali uspešnu filmsku saradnju Francuske i Srbije kroz niz aktivnosti posvećenih sedmoj umetnosti. Uprkos otežanim okolnostima usled sanitarne krize, Francuski institut i partneri i ove godine posvećeno su radili na produbljivanju francusko-srpske filmske saradnje, kroz teme namenjene studentima i mladim stručnjacima, razmenu dobrih praksi i aktivnosti čiji je cilj jačanje filmskih kapaciteta ove dve zemlje.
Izložba „Tragovi jednog vremena – Filmski plakat 1945-1970”
Na izložbi „Tragovi jednog vremena – Filmski plakat 1945-1970” predstavljeni su filmski plakati iz fundusa i arhive Filmskog centra Srbije. Izložba je otvorena za publiku 1. aprila 2021. u Filmskoj galeriji Dvorane Kulturnog centra Beograda, nakon čega je postavljena u 12 gradova Srbije – u bioskopima i kulturnim centrima članica Mreže kinoprikazivača Srbije. Pored toga, izložba je bila i deo festivalskog programa Mreže festivala, i to Festivala evropskog filma Palić, Festivala snimateljski ostvarenja „Slika u pokretu” u Novom Sadu, LIFFE u Leskovcu, Festivala glumačkih ostvarenja „Filmski susreti” u Nišu, Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji, i Festivala autorskog filma u Beogradu. Za izložbu je odabrano 50 plakata filmova koji su nastali 40-ih, 50-ih i 60-ih godina prošlog veka, i predstavljaju značajna dela jugoslovenske kinematografije, kao što su „Skupljači perja”, „Kad budem mrtav i beo”, „Rani radovi”, „Marš na Drinu”, „Kapetan Leši” i mnogi drugi. Zbog velikog interesovanja izložba „Tragovi jednog vremena – Filmski plakat 1945-1970” biće prestavljena tokom 2022. godine i u drugim gradovima.
Ciklus tribina „Identitet srpskog filma u XXI veku“
U saradnji sa Domom omladine Beograda, FCS je tokom 2021. godine organizovao četiri tribine o identitetu srpskog filma u XXI veku na kojima su učestvovala renomirana imena iz sveta filmske kritike, istorije i teorije. Prva tribina iz ovog ciklusa održana je 31. maja 2021. godine, u Velikoj sali Doma omladine Beograda. Tribina pod nazivom „Film i književnost: Koliko se poznajemo – susret producenata, reditelja i pisaca“ bavila se sponama književnosti i filma, sa posebnim akcentom na značaj ekranizacije dela srpskih autora. Serija tribina pod zajedničkim nazivom „Identitet srpskog filma – Srpski film u XXI veku“ strateški osmišljava, koncipira i problematizuje neka od vitalnih pitanja srpskog filma. Izbor gostiju uključuje reditelje, scenariste, producente, teoretičare, pisce, distruibutere i prikazivače. Teme tribina bile su prilagođene potrebama mlađe generacije. Moderator (Aleksandar Gatalica, Dragan Nikolić) i gosti pokušavaju da praktično doprinesu i pre svega usmere filmske stvaraoce, od pitanja kako doći do prvog filma, do načina distribucije filmova i njihovog prisustva na filmskim festivalima u svetu.
Dani srpskog filma
Manifestacija Dani srpskog filma održana je 29. i 30. oktobra 2021. u više od 40 bioskopa i insitutucija kulture širom Srbije, a na inicijativu Filmskog centra Srbije, organizacije DOK Srbija i lokalnih bioskopa i centara za kulturu. Tokom manifestacije bilo prikazano je četrnaest filmova u 26 gradova u Srbiji (Lazarevac, Zrenjanin, Vrbas, Beograd, Apatin, Lajkovac, Ivanjica, Gračanica, Vrnjačka Banja, Sopot, Prijepolje, Subotica, Niš, Blace, Bor, Arilje, Bačka Palanka, Kanjiža, Doljevac, Požarevac, Gornji Milanovac, Jagodina, Trstenik, Leskovac, Negotin i Loznica).
Karavan srpskog filma
U okviru manifestacije Karavan srpskog filma prikazano je devet aktuelnih srpskih filmova, i to u u osam gradova: Kniću, Kanjiži, Prijepolju, Ivanjici, Brusu, Blacu, Sečnju i Aleksandrovcu. Svakog vikenda u odabranim gradovima na repertoaru su filmovi „Pucnji u Marseju”, „Lihvar”, „Nečista krv – Greh predaka”, „Otac”, „Jedini izlaz”, „Toma”, „Oaza”, „Vikend s ćaletom” i „Južni vetar: Ubrzanje”. Karavan srpskog filma nastao je u organizaciji FIlmskog centra Srbije sa idejom da budu prikazani domaći filmovi koji su trenutno aktuelni, ili su u prethodne dve godine ušli u distribuciju ali zbog epidemioloških mera, gledaoci širom Srbije nisu imali priliku da ih pogledaju u bioskopu.
Gledanost u bioskopima
Tokom 2021. godine premijerno je prikazano 15 srpskih dugometražnih filmova, od kojih je njih 9 podržano od stane Filmskog centra Srbije („Jedini izlaz“, „Kelti“, „Južni vetar: Ubrzanje“, „Nečista krv – Greh predaka“, „Nebesa“, „Pucnji u Marseju“, „Toma“, „Strahinja Banović“ i „Nije loše biti čovek“). U redovnoj bioskopskoj distribuciji tokom 2021. godine su bili „Jedini izlaz“, „Kelti“, „Južni vetar: Ubrzanje“, „Nečista krv – Greh predaka“, „Nebesa“, „Pucnji u Marseju“, „Toma“, „Nije loše biti čovek“ i „Oaza“ (film premijerno prikazan 2020. godine), kao i dva filma koja nisu podržana od strane FCS-a („Lihvar“ i „Vampir“). Veliki bioskopski hitovi „Toma“ u režiji Dragana Bjelogrlića i „Južni vetar: Ubrzanje“ u režiji Miloša Avramovića imali su rekordnu gledanost u Srbiji i regionu, dokazavši da je publika i te kako zainteresovana za srpski film. Zaključno sa 22. decembrom, „Tomu“ je pogledalo 675.188 gledalaca u Srbiji (uključujući i Bosnu i Hercegovinu: 885.910 gledalaca); dok je „Južni vetar: Ubrzanje“ pogledalo 389.769 gledalca u Srbiji (uključujući i Bosnu i Hercegovinu: 502.060 gledalaca). Zapaženu gledanost u srpskim bioskopima imali su i filmovi „Jedini izlaz“ i „Nečista krv – Greh predaka“ čiji je nastanak, baš kao i u slučaju „Tome“ i drugog dela „Južnog vetra“, podržao Filmski centar Srbije.
Kratki istorijat Filmskog centra Srbije
Filmski centar Srbije je osnovan 1959. godine, i do danas je promenio nekoliko imena. Nastao je iz Centra za stručno obrazovanje filmskih kadrova koji je 25. decembra 1959. godine osnovalo bivše Udruženje filmskih proizvođača Jugoslavije. Centar se 1963. godine spaja sa Centrom za stručno obrazovanje kadrova reproduktivne kinematografije SFRJ, i delatnost proširuje i na školovanje kinematografskih radnika. Kada se osnivanjem mnogih filmskih škola i akademija taj oblik školovanja pokazao suvišnim, Savez filmskih radnika Jugoslavije preuzima Centar, menja mu i proširuje zadatke, pretvarajući ga 31. januara 1964. godine u Institut za film. Odlukom UO Institut za film 7. septembra 2004. godine menja naziv u Filmski centar Srbije. Decembra 2011. godine osnivačka prava i obaveze osnivača Filmskog centra Srbije preuzima Srbiјa. Odlukom Vlade Srbije, donetoj na sednici 30. aprila 2013. godine FCS dobio je status ustanove kulture od nacionalnog značaja.
Đorđe Bajić i Zoran Janković